Άνοια: Τι είναι, Στάδια & Συμπτώματα

Η άνοια επηρεάζει τον καθένα με διαφορετικό τρόπο. Αυτό καθιστά δύσκολο να γνωρίζουμε ακριβώς πώς και πότε θα αλλάξει με την πάροδο του χρόνου. Ωστόσο, για ορισμένα άτομα με τα συμπτώματα εξελίσσονται με παρόμοιο τρόπο.

Στο άρθρο μας, θα γίνει αναφορά στην άνοια, στους τύπους άνοιας, τα στάδια που περιλαμβάνει, τα κύρια συμπτώματα και τρόπους αντιμετώπισης.

Τι είναι η άνοια;

Η άνοια, η οποία ονομάζεται και μείζων νευρογνωστική διαταραχή, δεν είναι ασθένεια. Είναι μια ομάδα συμπτωμάτων που προκαλούνται από άλλες καταστάσεις και αφορούν την εξασθένηση των νοητικών λειτουργιών.

Η άνοια επηρεάζει όλες τις κοινωνικές ομάδες και δεν συνδέεται με την κοινωνική τάξη, το φύλο, τη φυλή ή τη γεωγραφική τους θέση. Παρά το γεγονός ότι εμφανίζεται σε άτομα της τρίτης ηλικίας συνήθως, μπορεί να εμφανιστεί και σε νεότερα άτομα.

Υπάρχουν διαφορετικοί τύποι άνοιας;

Η άνοια, αποτελεί γενικό όρο που συμπεριλαμβάνει συμπτώματα που επηρεάζουν τη μνήμη, την επικοινωνία και τη σκέψη. Παρόλο που η πιθανότητα εμφάνισης της συνδέεται με το γήρας, δεν αποτελεί φυσιολογικό μέρος αυτής.

Τύποι της άνοιας:

• Αλτσχάιμερ: Η πιο συνήθης αιτία πρόκλησης άνοιας, που ευθύνεται για το 50–80% όλων των περιπτώσεων άνοιας.
• Αγγειακή άνοια: Εμφανίζεται όταν αποτυγχάνει η οξυγόνωση του εγκεφάλου, με αποτέλεσμα τον θάνατο των κυττάρων.
• Άνοια με σωμάτια Lewy, η οποία μπορεί να εμφανιστεί με τη νόσο του Πάρκινσον: Αυτή η μορφή άνοιας παίρνει το όνομά της από μικροσκοπικές σφαιρικές δομές που αναπτύσσονται μέσα στα νευρικά κύτταρα. Η παρουσία τους στον εγκέφαλο οδηγεί στον εκφυλισμό του εγκεφαλικού ιστού.
• Μετωποκροταφική άνοια (συμπ. της νόσου του Pick): Στη μετωποκροταφική άνοια (FTD), η βλάβη συνήθως εστιάζεται στο μπροστινό τμήμα του εγκεφάλου.
• Οπίσθια φλοιική ατροφία (PCA): Στην οπίσθια φλοιική ατροφία (PCA), προκαλείται βλάβη στον οπτικό φλοιό, στο πίσω μέρος του εγκεφάλου.

Συμπτώματα της άνοιας

Τα σημάδια και τα συμπτώματα της άνοιας χρήζουν ιδιαίτερης προσοχής. Επειδή η άνοια δεν αποτελεί μια κατεξοχήν ασθένεια, τα συμπτώματα μπορούν να φανερώσουν το σημείο του εγκεφάλου που έχει υποστεί βλάβη.

Πρώιμα σημάδια άνοιας

Διαφορετικοί τύποι άνοιας μπορούν να επηρεάσουν τους ανθρώπους με διαφορετικό τρόπο και ο καθένας θα βιώσει συμπτώματα με τον δικό του τρόπο. Ωστόσο, υπάρχουν μερικά κοινά πρώιμα συμπτώματα που μπορεί να εμφανιστούν λίγο πριν από τη διάγνωση της άνοιας. Αυτά περιλαμβάνουν:

• Απώλεια μνήμης
• Δυσκολία συγκέντρωσης
• Δυσκολία στην εκτέλεση γνωστών καθημερινών εργασιών, όπως για παράδειγμα ψώνια στην αγορά
• Δυσκολία στην ακολουθία με συζήτησης και εύρεσης της κατάλληλης λέξης
• Σύγχυση αναφορικά με τον τόπο και τον χρόνο
• Αλλαγές διάθεσης

Αυτά τα συμπτώματα είναι συχνά ήπια και μπορεί να επιδεινωθούν μόνο πολύ σταδιακά. Ονομάζεται συχνά «ήπια γνωστική εξασθένηση» (MCI) καθώς τα συμπτώματα δεν είναι αρκετά σοβαρά για να διαγνωστούν ως άνοια.

Νόσος του Αλτσχάιμερ

Η πιο κοινή αιτία άνοιας είναι η νόσος Αλτσχάιμερ. Τα κοινά συμπτώματα της νόσου του Αλτσχάιμερ περιλαμβάνουν:

• Προβλήματα μνήμης, όπως το να ξεχνάει ο ασθενής τακτικά πρόσφατα γεγονότα, ονόματα και πρόσωπα
• Επανειλημμένες ερωτήσεις
• Δυσκολία με ενασχόληση σε δραστηριότητες που απαιτούν οργάνωση και προγραμματισμό
• Σύγχυση σε άγνωστα περιβάλλοντα
• Δυσκολία στην εύρεση των σωστών λέξεων
• Δυσκολία με αριθμούς και/ή χειρισμό χρημάτων
• Αίσθημα απομόνωσης και ανησυχίας

Αγγειακή άνοια

Η αγγειακή άνοια είναι η δεύτερη πιο συχνή αιτία άνοιας, μετά το Αλτσχάιμερ. Μια μερίδα ανθρώπων μπορεί να έχει τόσο αγγειακή άνοια, όσο και νόσο Αλτσχάιμερ, που ονομάζεται μικτή άνοια.

Τα συμπτώματα της αγγειακής άνοιας μοιάζουν με αυτά του Αλτσχάιμερ, ωστόσο, η απώλεια μνήμης δεν αποτελεί έντονο σύμπτωματα στα αρχικά στάδια. Όμως, τα συμπτώματα της αγγειακής άνοιας, μπορεί να αναπτυχθούν ξαφνικά και να επιδεινωθούν σε κάποιους ασθενείς. Σε άλλες περιπτώσεις, τα συμπτώματα μπορεί να αναπτυχθούν σταδιακά για πολλούς μήνες ή χρόνια.

Τα συμπτώματα της αγγειακής άνοιας μπορεί να περιλαμβάνουν:

• Συμπτώματα που μοιάζουν με εγκεφαλικό: συμπεριλαμβανομένης της μυϊκής αδυναμίας ή της προσωρινής παράλυσης στη μία πλευρά του σώματος -αυτά τα συμπτώματα απαιτούν επείγουσα ιατρική φροντίδα.
• Κινητικά προβλήματα, όπως δυσκολία στο περπάτημα ή αλλαγή στον τρόπο που περπατά ένα άτομο.
• Προβλήματα σκέψης, όπως δυσκολία με την προσοχή, τον προγραμματισμό και τη λογική.
• Αλλαγές διάθεσης, όπως αυξημένη ευαισθησία και σημάδια κατάθλιψης.

Άνοια με σωμάτια Lewy

Η άνοια με σωμάτια Lewy παρουσιάζει εξίσου αρκετά συμπτώματα όπως το Αλτσχάιμερ, με τους ασθενείς να εμφανίζουν επίσης:

• Περιόδους εγρήγορσης ή υπνηλίας ή κυμαινόμενα επίπεδα σύγχυσης
• Οπτικές παραισθήσεις
• Καθυστερημένες σωματικές κινήσεις
• Επαναλαμβανόμενες πτώσεις και λιποθυμίες
• Διαταραχές ύπνου

Μετωποκροταφική άνοια

Παρόλο που η νόσος Αλτσχάιμερ αποτελεί τη βασικότερη αιτία πρόκλησης άνοιας και σε άτομα κάτω των 65, ένα εξίσου υψηλό ποσοστό μπορεί να παρουσιάσει μετωποκροταφική άνοια. Τα πρώιμα συμπτώματα της μετωποκροταφικής άνοιας μπορεί να περιλαμβάνουν:

• Αλλαγές προσωπικότητας, όπως μειωμένη ευαισθησία στα συναισθήματα των άλλων, αίσθημα ψυχρότητας κι αδιαφορίας
• Έλλειψη κοινωνικής συνείδησης, κάνοντας ανάρμοστα αστεία και απουσία τακτ.
• Γλωσσικά προβλήματα, όπως δυσκολία στην εύρεση των κατάλληλων λέξεων ή στην κατανόησή τους.
• Εμμονές για φαγητά και ποτά, που συνδέεται με την υπερκατανάλωσή τους.

Συμπτώματα προχωρημένης άνοιας

Τα συχνότερα συμπτώματα της προχωρημένης άνοιας περιλαμβάνουν:

• Σοβαρά προβλήματα μνήμης:αδυναμία του ατόμου να αναγνωρίσει στενούς συγγενείς και φίλους, τον χώρο που ζει ή που βρίσκεται.
• Προβλήματα επικοινωνίας: παντελής έλλειψη ικανότητα λεκτικής επικοινωνίας από τον ασθενή.
• Δυσκολία στην κίνηση: αρκετοί ασθενείς χρειάζονται καροτσάκι για να κινηθούν ή καθηλώνονται στο κρεβάτι.
• Προβλήματα συμπεριφοράς: σημαντικός αριθμός ασθενών αναπτύσσει συμπεριφορικά και ψυχολογικά συμπτώματα άνοιας, όπως επιθετικότητα, κατάθλιψη, νευρικότητα, σύγχυση, ακόμα και ψευδαισθήσεις.
• Ακράτεια της ουροδόχου κύστης ή και του εντέρου, σε πιο προχωρημένα στάδια.
• Προβλήματα όρεξης και απώλειας βάρους σε πιο προχωρημένα στάδια: πολλοί άνθρωποι δυσκολεύονται να φάνε ή να καταπιούν και αυτό μπορεί να οδηγήσει σε πνιγμό, λοιμώξεις του θώρακα και άλλα προβλήματα.

Στάδια της άνοιας

Η άνοια είναι μια προοδευτική κατάσταση που χειροτερεύει σταδιακά με την πάροδο του χρόνου. Μέχρι στιγμής δεν υπάρχει θεραπεία ή θεραπεία που να επιβραδύνει αυτή την εξέλιξη.

Αυτό μπορεί να συμβεί γρήγορα ή αργά, ανάλογα με παράγοντες όπως ο τύπος της άνοιας, η ηλικία του ατόμου, η γενική του υγεία και ο τρόπος ζωής του. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, η άνοια εξελίσσεται, κατά βάση, σε τρία στάδια: πρώιμο, μεσαίο και προχωρημένο στάδιο.

Πρώιμο στάδιο

Σε αυτό το στάδιο, μπορεί να μην φαίνεται ότι το άτομο πάσχει από άνοια. Μπορεί ο ασθενής να:

• ξεχνάει περισσότερο
• χάνει την αίσθηση του χρόνου
• αισθάνεται χαμένος σε οικείες τοποθεσίες

Μεσαίο στάδιο

Σε αυτό το στάδιο, τα συμπτώματα γίνονται πιο αισθητά και περιλαμβάνουν τα εξής συμπτώματα για το άτομο, το οποίο μπορεί να:

• ξεχνάει ονόματα και πρόσφατα γεγονότα
• νιώθει χαμένο στον χώρο του σπιτιού
• υπάρχει δυσκολία στην επικοινωνία
• έχει αλλαγές στη συμπεριφορά
• τείθενται πανειλημμένες ερωτήσεις
• χρειάζεται βοήθεια στην προσωπική φροντίδα

Προχωρημένο στάδιο

Σε αυτό το στάδιο, ο ασθενής χρειάζεται βοήθεια πλήρους απασχόλησης, καθώς ο αντίκτυπος των συμπτωμάτων γίνεται συνήθως πιο σοβαρός. Το άτομο μπορεί να:

• μη γνωρίζει πού βρίσκεται
• μην έχει επίγνωση του χρόνου
• δυσκολεύεται να αναγνωρίσει τα αγαπημένα του πρόσωπα
• δυσκολεύεται να περπατήσει
• παρουσιάσει αλλαγές στη συμπεριφορά του, οι οποίες μπορεί να περιλαμβάνουν επιθετικότητα

Ποια είναι τα αίτια πρόκλησης της άνοιας;

Ορισμένοι τύποι άνοιας, όπως η νόσος Αλτσχάιμερ, οφείλονται στον προοδευτικό θάνατο των εγκεφαλικών κυττάρων και των νευρώνων, λόγω της φυσικής διαδικασίας της γήρανσης.

Ωστόσο, η άνοια μπορεί επίσης να προκύψει από τραυματισμούς στο κεφάλι, εγκεφαλικό επεισόδιο και όγκους στον εγκέφαλο. Ένα εγκεφαλικό επεισόδιο, για παράδειγμα, μπορεί να εμποδίσει το αίμα και το οξυγόνο να φτάσουν στα εγκεφαλικά κύτταρα, με αποτέλεσμα να προκληθεί βλάβη και κυτταρικός θάνατος. Η λήψη ενός χτυπήματος στο κεφάλι μπορεί να βλάψει άμεσα τα εγκεφαλικά κύτταρα.

Ορισμένοι τύποι τραυματικής εγκεφαλικής βλάβης – ιδίως αν είναι επαναλαμβανόμενοι, κάτι που μπορεί να συμβεί σε ορισμένα αθλήματα – μπορεί να αυξήσουν τον κίνδυνο εμφάνισης ορισμένων τύπων άνοιας μεταγενέστερα.

Ορισμένοι άλλοι παράγοντες, ασθένειες και καταστάσεις με παρόμοια συμπτώματα περιλαμβάνουν:

• η χρήση ορισμένων φαρμάκων
• ορισμένες λοιμώξεις, όπως ο ιός HIV ή η νευροσύφιλη
• κατάθλιψη
• ανεπάρκεια βιταμίνης Β12 ή Ε
• προβλήματα θυρεοειδούς
• προοδευτική υπερπυρηνική παράλυση
• σύνδρομο Korsakoff
• νόσος του Binswanger
• νόσος Creutzfeldt-Jakob (CJD)

Πως γίνεται η διάγνωση της άνοιας;

Εάν ανησυχείτε για τη μνήμη σας ή πιστεύετε ότι ένα άτομο του στενού σας κύκλου έχει σημάδια άνοιας, καλό είναι να επικοινωνήσετε με έναν ιατρό. Ο ιατρός θα σας ρωτήσει για τα συμπτώματά σας και άλλες πτυχές της υγείας σας. Θα σας ρωτήσει επίσης αν δυσκολεύεστε να διαχειριστείτε καθημερινές δραστηριότητες όπως την τήρηση της καθημερινής υγιεινής, το μαγείρεμα, την πληρωμή λογαριασμών, κ.ά.

Επειδή, όμως, τα προβλήματα μνήμης δεν είναι απαραίτητα άνοια, αλλά μπορεί να κρύβουν άλλες ασθένειες, καλό είναι να πραγματοποιήσετε εργαστηριακές εξετάσεις αίματος και ούρων, για τον αποκλεισμό άλλων καταστάσεων υγείας. Επίσης, πολύ πιθανό είναι να σας ζητηθεί να κάνετε ένα τεστ άνοιας ή κάποια άλλη εξέταση για τη διάγνωση της άνοιας.

Τεστ άνοιας

Η αξιολόγηση ενός τεστ άνοιας περιλαμβάνει συνήθως έναν αριθμό ερωτήσεων και εργασιών. Ένας γιατρός μπορεί να κάνει ερωτήσεις όπως:

• Ποια είναι η ηλικία σας;
• Τι ώρα είναι;
• Ποια είναι η διεύθυνσή σας;
• Τι έτος έχουμε;
• Ποια είναι η ημερομηνία γέννησής σας;

Ο γιατρός μπορεί επίσης να λάβει υπόψη του τις παρατηρήσεις των μελών της οικογένειας και των φροντιστών. Εάν τα αποτελέσματα υποδηλώνουν απώλεια μνήμης, ο γιατρός μπορεί να διενεργήσει εξετάσεις αίματος και αξονική τομογραφία εγκεφάλου για να διερευνήσει περαιτέρω και να αποκλείσει άλλες πιθανές αιτίες.

Αντιμετώπιση της άνοιας

Προς το παρόν, δεν υπάρχει θεραπεία για τους περισσότερους τύπους άνοιας, καθώς δεν είναι ακόμη δυνατό να αντιστραφεί ο θάνατος των εγκεφαλικών κυττάρων. Παρόλα αυτά, η θεραπεία της άνοιας γενικά επικεντρώνεται στη διαχείριση των συμπτωμάτων, ιδίως των συναισθηματικών και συμπεριφορικών συμπτωμάτων.

Φαρμακευτική αγωγή

Ορισμένα φάρμακα μπορεί να βοηθήσουν στη μείωση των συμπτωμάτων της νόσου Αλτσχάιμερ. Τρία φάρμακα, γνωστά ως αναστολείς της ακετυλοχολινεστεράσης δρουν, αυξάνοντας τη δραστηριότητα ενός νευροδιαβιβαστή που ονομάζεται ακετυλοχολίνη. Το χολινεργικό σύστημα είναι πολύ σημαντικό για τη λειτουργία της μνήμης και της συγκέντρωσης.

Οι εγκεκριμένοι αναστολείς χολινεστεράσης είναι οι εξής:

• Δονεπεζίλη (donepezil)
• Γκαλανταμίνη (galantamine)
• Ριβαστιγμίνη (rivastigmine)

Επιπλέον, η μεμαντίνη, συμβάλλει στη μείωση της δραστηριότητας ενός νευροδιαβιβαστή που ονομάζεται γλουταμικό, ο οποίος εμπλέκεται στο σχηματισμό της μνήμης.

Εργοθεραπεία

Ένας εργοθεραπευτής μπορεί να σας διδάξει πώς να διαχειρίζεστε τη συμπεριφορά του δικού σας ή του αγαπημένου σας προσώπου και να προετοιμάζεστε για την εξέλιξη της άνοιας. Μπορεί επίσης να σας βοηθήσει για το πώς να κάνετε το σπίτι σας ασφαλέστερο και πώς να αντιμετωπίζετε τις αλλαγές στη συμπεριφορά.

Μπορεί επίσης να σας βοηθήσει να καθιερώσετε ρουτίνες για την εκπαίδευση της μνήμης, προγράμματα σωματικής άσκησης και τρόπους για να διατηρείτε τον εαυτό σας ή το αγαπημένο σας πρόσωπο σε πνευματική και κοινωνική διέγερση.

Αλλαγές στον τρόπο ζωής

Να κάνετε χρήσιμες αλλαγές στο σπίτι και τον τρόπο ζωής σας. Για παράδειγμα, μειώνοντας την ακαταστασία και πηγές θορύβου στο σπίτι, μπορείτε να διευκολύνετε το αγαπημένο σας πρόσωπο με άνοια να λειτουργεί και να παραμένει συγκεντρωμένο.

Ίσως χρειαστεί να κρύψετε αντικείμενα, όπως κλειδιά αυτοκινήτου και αιχμηρά αντικείμενα, που μπορεί να είναι επικίνδυνα για τον ασθενή. Μπορείτε επίσης να εξετάσετε το ενδεχόμενο να εγκαταστήσετε συστήματα παρακολούθησης έτσι ώστε να γνωρίζετε αν απομακρυνθεί ο ασθενής από το σπίτι.

Εναλλακτικές θεραπείες

Εκτός των παραπάνω, υπάρχουν και μερικές άλλες θεραπευτικές προσεγγίσεις, με σημαντικά θετικά αποτελέσματα. Τέτοιες είναι η Νοητική Θεραπεία Διέγερσης, η σωματική άσκηση και η μουσικοθεραπεία.

Οι συγκεκριμένες θεραπείες καθώς και οι κοινωνικές παρεμβάσεις, όπως οι ομάδες υποστήριξης, μπορούν να βοηθήσουν το άτομο με άνοια να διατηρήσει τις ικανότητές του όσο δυνατόν περισσότερο.

Μπορεί να υπάρξει πρόληψη για την άνοια;

Στις περισσότερες περιπτώσεις, δεν είναι δυνατόν να προληφθεί η άνοια. Ωστόσο, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας σημειώνει τα παρακάτω ως παράγοντες πρόληψης της άνοιας:

• Τακτική άσκηση
• Αποφυγή του καπνίσματος
• Περιορισμός της κατανάλωσης αλκοόλ
• Διατήρηση καλού σωματικού βάρους
• Υγιεινή διατροφή
• Θεραπεία διαφόρων καταστάσεων υγείας, όπως η υψηλή αρτηριακή πίεση, τα υψηλά επίπεδα χοληστερόλης και σακχάρου στο αίμα