Χαμηλός Αιματοκρίτης: Συμπτώματα & Τρόποι Αντιμετώπισης

Ο αιματοκρίτης είναι επί της ουσίας ο δείκτης που μετρά το ποσοστό του όγκου του ολικού αίματος που αποτελείται από ερυθρά αιμοσφαίρια. Όταν ο αιματοκρίτης είναι εκτός των ορίων αναφοράς, που δίνει το εργαστήριο μέτρησης, το άτομο τότε πάσχει από χαμηλό αιματοκρίτη.
Στο άρθρο μας, θα γίνει αναφορά στον χαμηλό αιματοκρίτη, τις φυσιολογικές τιμές αιματοκρίτη, τα αίτια και τα συμπτώματα που έχει ο χαμηλός αιματοκρίτης αλλά και τρόπους για αύξησή του.

Τι είναι ο αιματοκρίτης;

Σύμφωνα με τον Ερυθρό Σταυρό (ΗΠΑ), ως αιματοκρίτης ορίζεται το ποσοστό κατ’ όγκο των ερυθρών αιμοσφαιρίων στο ανθρώπινο αίμα. Το αίμα αποτελείται από ερυθρά αιμοσφαίρια, λευκά αιμοσφαίρια και αιμοπετάλια, που αιωρούνται στο πλάσμα. Μαζί, αυτά αποτελούν περίπου το 45% του όγκου του αίματός μας, αλλά τα συγκεκριμένα ποσοστά του καθενός μπορεί να ποικίλλουν.

Ποιες είναι οι φυσιολογικές τιμές του αιματοκρίτη;

Ο αιματοκρίτης μετρά τον όγκο των ερυθρών αιμοσφαιρίων σε σύγκριση με τον συνολικό όγκο του αίματος (ερυθρά αιμοσφαίρια και πλάσμα). Τα επίπεδα αιματοκρίτη ποικίλλουν με βάση το φύλο, την ηλικία, τη φυλή και το ιατρικό ιστορικό του κάθε ανθρώπου.
Στο εγχειρίδιο ‘’Clinical Methods: The History, Physical, and Laboratory Examinations. 3rd edition’’, ο Henny H. Billett αναφέρει πως οι φυσιολογικές τιμές του αιματοκρίτη ορίζονται εξής:

• Ενήλικες άνδρες: 40 έως 54%
• Ενήλικες γυναίκες: 36-48%
• Γυναίκες που βρίσκονται στην εγκυμοσύνη: oι φυσιολογικές τιμές του αιματοκρίτη είναι χαμηλότερες από ότι συνήθως. Για παράδειγμα, 34% σε μονή κύηση και 30% σε πολύδυμο κύηση
• Νεογέννητα: >32%
• Παιδιά 2-12 ετών: 32 – 42%
• Έφηβοι: 34 – 48%

Πότε ο αιματοκρίτης θεωρείται χαμηλός;

Χαμηλό αιματοκρίτη έχουμε όταν το ποσοστό των ερυθρών αιμοσφαιρίων (πάντα σε αναλογία με τον όγκο αίματος) είναι πιο κάτω από τα όρια που θεωρούνται “υγιή”. Τα υγιή επίπεδα έχουν οριστεί σε 41-50% για τους άντρες και 36-44% για τις γυναίκες (οι τιμές διαφέρουν για τα παιδιά). Επίσης, τα φυσιολογικά επίπεδα του αιματοκρίτη κατά την εγκυμοσύνη διαφέρουν, γι’ αυτό οι εγκυμονούσες πρέπει να συμβουλεύονται τον μαιευτήρα-γυναικολόγο τους για το συγκεκριμένο θέμα.

Αιτίες χαμηλού αιματοκρίτη

Τα αίτια του χαμηλού αιματοκρίτη μπορεί να είναι:

• Ελλιπής διατροφή και ανεπάρκεια σιδήρου και βιταμινών, συμπεριλαμβανομένου του φυλλικού οξέος και της βιταμίνης Β12
• Μειωμένη παραγωγή ερυθρών αιμοσφαιρίων από τον μυελό των οστών ή διήθηση του μυελού των οστών από αιματολογικές (πχ λευχαιμία) ή άλλες κακοήθειες
• Πιθανή καταστροφή των ερυθρών αιμοσφαιρίων στην κυκλοφορία (αιμολυτική αναιμία)
• Φάρμακα που ενοχοποιούνται για μείωση του αιματοκρίτη
• Οξεία ή χρόνια απώλεια αίματος – αιμορραγία
• Διαταραχή του μυελού των οστών
• Νεφρική ανεπάρκεια
• Καρκίνος

Στην εγκυμοσύνη υπάρχουν αυξημένες ανάγκες σε φυλλικό οξύ και σίδηρο, οι οποίες συνήθως δεν καλύπτονται μέσω της διατροφής και παρατηρείται συχνά πτώση του αιματοκρίτη, η οποία όμως αποκαθίσταται συνήθως μετά την εγκυμοσύνη.
Γι’ αυτό συχνά οι γυναικολόγοι χορηγούν στις εγκύους συμπληρώματα διατροφής πλούσια σε σίδηρο και φυλλικό οξύ, για να καλύψουν τις ανάγκες και να ενισχύσουν τον αιματοκρίτη.

Συμπτώματα: Ποια Σημάδια Πρέπει να Προσέχετε

Κάποια από τα συμπτώματα του χαμηλού αιματοκρίτη μπορεί να είναι:

• Χλωμό ή ωχρό δέρμα
• Κούραση ή αδυναμία
• Πονοκέφαλος
• Χαμηλά επίπεδα ενέργειας
• Δύσπνοια
• Ευερεθιστότητα
• Ακανόνιστος καρδιακός παλμός ή επεισόδιο στηθάγχης και εμφράγματος μυοκαρδίου σε βαριά αναιμία
• Ζάλη ή τάση λιποθυμίας
• Δυσκολία στη συγκέντρωση
• Τριχόπτωση

Σε έλλειψη Β12 ή φυλλικού οξέος ενδέχεται να παρατηρηθούν σπάνια και νευρολογικές διαταραχές, όπως για παράδειγμα κινητικές διαταραχές, μούδιασμα και σύγχυση. Στην περίπτωση που η αναιμία επιδεινωθεί, παρατηρούνται κάποια από τα παρακάτω συμπτώματα:

• Εύθραυστα νύχια
• Ζαλάδα όταν σηκώνεστε όρθιοι
• Έλκη στο στόμα
• Ανώμαλη ή αυξημένη εμμηνορρυσιακή αιμορραγία στις γυναίκες
• Απώλεια της σεξουαλικής επιθυμίας στους άνδρες

Διάγνωση Χαμηλού Αιματοκρίτη

Για τη διάγνωση του χαμηλού αιματοκρίτη, διενεργείται συνήθως μια τυπική εξέταση αίματος, έπειτα από τη σύσταση ενός γιατρού.

Εξετάσεις και Ανάλυση Αποτελεσμάτων

Εάν υπάρχουν κλινικές ενδείξεις ότι κάποιο άτομο έχει χαμηλό αιματοκρίτη, ένας γιατρός θα ζητήσει μια πλήρη εξέταση αίματος (CBC) ή γενική εξέταση αίματος, στην οποία περιλαμβάνεται και ο έλεγχος του αιματοκρίτη (Hct).

Ο γιατρός μπορεί να ζητήσει παράλληλα προηγούμενες γενικές εξετάσεις αίματος για σύγκριση των τιμών αιματοκρίτη, ειδικότερα εάν το άτομο λαμβάνει κάποια αγωγή ή έχει κάποιο νόσημα, το οποίο επηρεάζει τις τιμές των εξετάσεων αίματος.

Πώς αντιμετωπίζεται ο χαμηλός αιματοκρίτης;

Η αντιμετώπιση του χαμηλού αιματοκρίτη μπορεί να πραγματοποιηθεί άμεσα και αποτελεσματικά μέσω της διατροφής μας και εν συνεχεία, όπου χρειάζεται, μέσω των συμπληρωμάτων διατροφής.

Διατροφή για Βελτίωση Αιματοκρίτη

Όταν ο χαμηλός αιματοκρίτης προκαλείται από μειωμένα επίπεδα σιδήρου, είναι απαραίτητη η σωστή διατροφή για βελτίωση του αιματοκρίτη. Διάφορες τροφές, με υψηλή περιεκτικότητα σε σίδηρο, θα επιτύχουν την κάλυψη αυτής της έλλειψης.
Αν αναρωτιέστε για το ποιες τροφές πρέπει να καταναλώνετε όταν έχετε χαμηλό αιματοκρίτη, οι παρακάτω αποτελούν τις ιδανικές για εσάς:

• Κόκκινο κρέας
• Συκώτι (κοτόπουλο ή μοσχάρι)
• Ψάρια και οστρακοειδή
• Προϊόντα σόγιας, π.χ. τόφου
• Φράουλες
• Οστρακοειδή (π.χ. μύδια)
• Όσπρια (π.χ. μπιζέλια, αρακάς, ρεβίθια)
• Κινόα
• Μαύρη σοκολάτα με τουλάχιστον 75% περιεκτικότητα σε κακάο
• Πράσινα φυλλώδη λαχανικά πχ σπανάκι (χωρίς να προηγηθεί βράσιμο)
• Ξηροί καρποί
• Φασόλια
• Μπρόκολο
• Ψωμί και δημητριακά ενισχυμένα με σίδηρο
• Αυγά

Pharm24 Tip: H βιταμίνη C βοηθά στην απορρόφηση του σιδήρου. Τα εσπεριδοειδή είναι πλούσια σε βιταμίνη C. Συνδυάζοντας πχ το κρέας με λεμόνι, αυξάνονται οι πιθανότητες απορρόφησής του. Ακόμα, το ίδιο μπορεί να επιτευχθεί συνδυάζοντας το γεύμα σας με ένα φρούτο, π.χ. πορτοκάλι, σαν επιδόρπιο.

Συμπληρώματα

Σε αρκετές περιπτώσεις, τα συμπληρώματα διατροφής μπορούν να βοηθήσουν αποτελεσματικά στον χαμηλό αιματοκρίτη. Είτε ακολουθείτε μια συγκεκριμένη διατροφή (π.χ. vegan), εάν δεν μπορείτε να καταναλώσετε τροφές πλούσιες σε σίδηρο ή χρειάζεστε ένα boost για να καλύψετε τον σίδηρο που χάνεται καθημερινά (π.χ. εγκυμοσύνη), με τα συμπληρώματα διατροφής θα επιτύχετε τους στόχους σας.

Παρακάτω, θα δούμε ορισμένα από τα πιο δημοφιλή θρεπτικά συστατικά για αντιμετώπιση του χαμηλού αιματοκρίτη:

1. Σίδηρος: Η ανεπάρκεια σιδήρου προκαλεί συνήθως χαμηλή παραγωγή ερυθρών αιμοσφαιρίων. Τα συμπληρώματα σιδήρου είναι πολύ αποτελεσματικά στη βελτίωση των επιπέδων σιδήρου στο αίμα. Μάλιστα, σύμφωνα με μία μελέτη, τα άτομα που έλαβαν συμπληρώματα σιδήρου για 8 εβδομάδες είχαν αύξηση των επιπέδων σιδήρου στο αίμα κατά μέσο όρο 20%.
2. Φυλλικό οξύ: Το φυλλικό οξύ, το οποίο λαμβάνεται αρκετά συχνά μαζί με σίδηρο και βιταμίνη Β12, βοηθάει στον κανονικό σχηματισμό του αίματος και την παραγωγή ερυθρών αιμοσφαιρίων.
3. Βιταμίνη Β12: Η Βιταμίνη Β12, γνωστή και ως κοβαλαμίνη, είναι η μοναδική βιταμίνη που περιέχει κοβάλτιο, ένα ιχνοστοιχείο απαραίτητο για τη δημιουργία ερυθρών αιμοσφαιρίων.
4. Βιταμίνη C: Η βιταμίνη C βοηθάει στην καλύτερη και αποτελεσματική απορρόφηση του σιδήρου, συμβάλλοντας στην αύξηση του αιματοκρίτη.
5. Βιταμίνη Β6: Η βιταμίνη Β6 παίζει σημαντικό ρόλο στη σύνθεση μιας από τις πρωτεΐνες που περιέχονται στα ερυθρά αιμοσφαίρια.

Ποιες τροφές αναστέλλουν την απορρόφηση σιδήρου;

Χρειάζεται προσοχή σε ορισμένες τροφές που μειώνουν την απορρόφηση σιδήρου με αποτέλεσμα τον χαμηλό αιματοκρίτη. Αυτές τις τροφές θα πρέπει να αποφεύγουμε να τις συνδυάζουμε και να τις καταναλώνουμε με απόσταση κάποιων ωρών. Κάποιες από αυτές είναι:

• Καφεϊνούχα ποτά, π.χ. καφές ή τσάι καθώς οι τανίνες που εμπεριέχουν, εμποδίζουν την απορρόφηση του σιδήρου.
• Γαλακτοκομικά προϊόντα, καθώς το ασβέστιο που περιέχουν συνδέεται με τον σίδηρο και δημιουργούνται σύμπλοκα τα οποία δεν απορροφώνται.
• Διάφορα φάρμακα όπως αντιόξινα, σκευάσματα ασβεστίου κ.ά.,

Pharm24 Tip: Ο μη αιμικός σίδηρος, δηλαδή ο σίδηρος που προέρχεται από φυτικής προέλευσης τρόφιμα, π.χ. από λαχανικά και όσπρια, απορροφάται σε πολύ μικρές ποσότητες. Έτσι, μπορούμε να συνδυάζουμε τροφές με μη-αιμικό σίδηρο με τροφές που περιέχουν αιμικό σίδηρο, δηλαδή μικρές ποσότητες κρεάτων, προκειμένου να ενισχύουμε την απορρόφησή του και τον αιματοκρίτη μας.

Χαμηλός αιματοκρίτης: κίνδυνοι και συνέπειες

Σε αρκετές περιπτώσεις ο χαμηλός αιματοκρίτης μπορεί να υποδηλώνει κάποια ασθένεια. Τι προβλήματα μπορεί όμως να δημιουργήσει ο χαμηλός αιματοκρίτης;

Τα χαμηλά επίπεδα αιματοκρίτη, πάντα σε συνάρτηση και με τα πιο αξιόπιστα στη μέτρηση επίπεδα αιμοσφαιρίνης που υποδηλώνουν αναιμία, φανερώνουν ότι οι ιστοί και τα όργανα (πχ καρδιά, έντερο, εγκέφαλος), δε λαμβάνουν την αναγκαία για τη λειτουργία τους οξυγόνωση, με αποτέλεσμα αυτά να δυσλειτουργούν. Όσο χαμηλότερος είναι ο αιματοκρίτης τόσο πιο πιθανές και σοβαρότερες είναι οι οργανικές επιπλοκές.

Σε ποιες ομάδες πληθυσμού παρατηρείται ο κίνδυνος χαμηλού αιματοκρίτη;

Ο κίνδυνος εμφάνισης χαμηλού αιματοκρίτη αφορά συνήθως τις γυναίκες, καθώς αποβάλλουν μεγαλύτερες ποσότητες αίματος. Οι παράγοντες που συνδέονται με αυτές τις καταστάσεις, είναι:

• Έμμηνος ρύση
• Εγκυμοσύνη
• Τοκετός

Άλλες ομάδες κινδύνου αποτελούν τα παιδιά και οι έφηβοι, των οποίων η σιδηροπενία οφείλεται στις αυξημένες ανάγκες της ανάπτυξης, και οι ηλικιωμένοι άνθρωποι.

Pharm24 Tip: οι γυναίκες που χάνουν αρκετό αίμα κατά τη διάρκεια της περιόδου μπορεί να χρειαστεί να λαμβάνουν προληπτικά συμπλήρωμα σιδήρου, για να προλάβουν τη μεγάλη πτώση του αιματοκρίτη.

Ο χαμηλός αιματοκρίτης είναι μία κατάσταση που χρειάζεται προσοχή, καθώς μπορεί να επηρεάσει σημαντικά την καθημερινότητα του καθενός. Αν παρατηρείτε συμπτώματα όπως αίσθημα κόπωσης, δύσπνοια ή ζάλη, είναι απαραίτητο να συμβουλευτείτε τον γιατρό σας.

Μόνο ένας επαγγελματίας υγείας μπορεί να εκτιμήσει σωστά τα αποτελέσματα των εξετάσεών σας, να αναγνωρίσει την αιτία και να σας καθοδηγήσει σε ενδεδειγμένες λύσεις, είτε μέσω διατροφής είτε με τη βοήθεια συμπληρωμάτων. Η έγκαιρη και σωστή διάγνωση μπορεί να σας προφυλάξει από μακροχρόνια προβλήματα και να διασφαλίσει την καλή σας υγεία.