O Ρόλος της Άσκησης στην Αντιμετώπιση της Σκολίωσης σε Παιδιά

Η σκολίωση αποτελεί αναπτυξιακή διαταραχή, που με απλά λόγια εμποδίζει την ορθή ανάπτυξη προκαλώντας παραμόρφωση, στροφή και πλάγια κλίση των σπονδύλων. Έτσι η σπονδυλική στήλη παίρνει το σχήμα S ή C. Ο όρος «σκολίωση» προέρχεται από την αρχαία ελληνική λέξη «σκολιός», που σημαίνει στραβός και η συγκεκριμένη αναπτυξιακή διαταραχή συναντάται κυρίως στη θωρακική, την οσφυϊκή ή στην αυχενική περιοχή (σε πιο σπάνιες περιπτώσεις).

Πρακτικά μιλώντας, προκαλεί λορδωτική στάση και κλίση του κορμού προς τα δεξιά ή αριστερά, κλίση της λεκάνης αντίθετα, ασυμμετρία των ώμων (ο ένας ώμος είναι πιο ψηλά από τον άλλο), προπέτεια της μιας ή της άλλης ωμοπλάτης και του ενός ή του άλλου στήθους προς τα εμπρός. Σε αρκετές περιπτώσεις, κυρίως σε μεγαλύτερες ηλικίες, συνοδεύεται από πόνο στη μέση ή στην πλάτη.

Σκολίωση σε παιδιά: Σε ποια ηλικία παρατηρούμε τα πρώτα συμπτώματα;

Σκολίωση σε παιδιά και συμπτώματα… Η σκολίωση των παιδιών κι εφήβων αφορά στον αναπτυσσόμενο σκελετό, γι΄ αυτό και χρειάζεται διαφορετική προσέγγιση. Η σκολίωση στα παιδιά μπορεί να εμφανιστεί σε οποιαδήποτε ηλικία, από την εμβρυϊκή ζωή έως την εφηβεία. Αυτή η ποικιλομορφία στην ηλικία έναρξης μπορεί να έχει πολλά διαφορετικά αίτια και να φέρει αντίστοιχα ποικιλία συμπτωμάτων. Με βάση τα αίτια και τα συμπτώματα της σκολίωσης, προκύπτουν τα είδη της σε ιδιοπαθή, συγγενή, νευρομυϊκή και συνδρομική σκολίωση.

Η παιδική σκολίωση διαγιγνώσκεται για πρώτη φορά μεταξύ 3 και 9 ετών, και περιλαμβάνει περίπου το 10 – 15% των ιδιοπαθών σκολιώσεων στα παιδιά. Η ιδιοπαθής σκολίωση είναι ίσως η πιο κοινή, αλλά λιγότερο προσδιορίσιμη μορφή σκολίωσης στα παιδιά. Βασική είναι η διάκριση της σκολίωσης ανάλογα με την ηλικία της εμφάνισής της. Πριν την ηλικία των 5 ετών έχουμε τη σκολίωση πρώιμης έναρξης (early onset scoliosis) και μετά την ηλικία των 5 ετών, τη σκολίωση καθυστερημένης έναρξης.

Ποια είναι τα συνήθη αίτια της σκολίωσης στα παιδιά;

Περίπου το 2- 3% των παιδιών της σχολικής ηλικίας έχουν σκολίωση. Εμφανίζεται πιο συχνά στα κορίτσια της εφηβικής ηλικίας και σε μερικές οικογένειες υπάρχει σε μεγαλύτερη συχνότητα.

Στο 85% των περιπτώσεων δε γνωρίζουμε την αιτία κι ονομάζουμε τη σκολίωση, ιδιοπαθή. Γνωρίζουμε επίσης ότι η κακή στάση, η βαριά τσάντα, η μικρή ανισοσκελία ή η πλατυποδία δεν προκαλούν σκολίωση.

Φαίνεται πως η ιδιοπαθής σκολίωση έχει γενετική βάση κι εκδηλώνεται κυρίως σε άτομα με κληρονομική προδιάθεση (multiple gene inheritance), χωρίς όμως να είναι δεδομένο ότι η σκολίωση είναι κληρονομική ή κληρονομείται άμεσα στο παιδί αν κάποιος γονέας έχει σκολίωση. Ωστόσο η σκολίωση σε ορισμένες οικογένειες είναι αυξημένη, γι΄αυτό και τα παιδιά αυτών των οικογενειών πρέπει να ελέγχονται πιο συχνά.

Άλλα αίτια της σκολίωσης αποτελούν:

• συγγενείς ανωμαλίες
• χρωμοσωμικά σύνδρομα
• διαταραχές του συνδετικού ιστού
• παθήσεις του νευρικού συστήματος και των μυών όπως είναι η εγκεφαλική παράλυση, η μυοπάθεια Duchene, η νευροϊνωμάτωση, το σύνδρομο Marfan κ.ά.

Ποιες είναι οι επιπτώσεις της σκολίωσης & κατά πόσο επηρεάζουν τη μετέπειτα εφηβική κι ενήλικη ζωή τους;

Η σκολίωση επιθυμούμε- και πρέπει- να διαγνώσκεται εγκαίρως, έτσι ώστε να περιορίσουμε τις επιπτώσεις της στην ψυχοσύνθεση του παιδιού και την υγεία της σπονδυλικής στήλης του. Αν καθυστερήσει η διαδικασία της διάγνωσης, μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα την εμφάνιση σημαντικής έκτασης παραμόρφωσης του κορμού, πρώιμης φθοράς στη σπονδυλική στήλη, πόνου στη μέση ή στην πλάτη, πίεση στα νεύρα και ίσως πόνο στα πόδια.

Σε προχωρημένες περιπτώσεις, τίθενται εμπόδια στην ορθή ανάπτυξη και λειτουργία των πνευμόνων. Η έγκαιρη διάγνωση της πάθησης επιτρέπει την εφαρμογή θεραπευτικών πρωτοκόλλων που μπορούν να επιφέρουν εντυπωσιακή βελτίωση.

Πως γίνεται η διάγνωση;

Η διάγνωση της σκολίωσης στα παιδιά περιλαμβάνει τη λήψη λεπτομερούς ιατρικού ιστορικού του παιδιού, λαμβάνοντας υπόψη επίσης το οικογενειακό και προσωπικό ιστορικό. Αυτές οι πληροφορίες δείχνουν πολλά για τη φάση ανάπτυξης και την υγεία του παιδιού.

Έπειτα ακολουθεί κλινική εξέταση σε όλο το σώμα κι ακτινογραφίες ολόκληρης της σπονδυλικής στήλης, ώστε να προσδιοριστεί τόσο η ακριβής εικόνα της κατάστασης αλλά και το ακριβές μέγεθος (γωνία) της σκολίωσης. Το μέγεθος της σκολίωσης μετριέται σε μοίρες και είναι ένα από τα στοιχεία που καθορίζει τη σοβαρότητα της κατάστασης και την κατάλληλη αντιμετώπιση.

Σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να έχει ένδειξη η πραγματοποίηση μαγνητικής ή αξονικής τομογραφίας. Ένας εξειδικευμένος ορθοπαιδικός χειρουργός σπονδυλικής στήλης βοηθά σημαντικά στην αξιολόγηση και τον καθορισμό του καλύτερου πλάνου θεραπευτικής αντιμετώπισης για το παιδί.

Σκολίωση σε παιδιά: Τι ασκήσεις συστήνονται;

Γνωρίζουμε ότι το μονόζυγο, οι ειδικές ασκήσεις, το κολύμπι, τα ειδικά πέλματα και οι ειδικοί νάρθηκες δεν προλαβαίνουν και δε διορθώνουν την σκολίωση.

Τώρα στην ερώτηση αν μπορούμε να προλάβουμε την εμφάνιση της σκολίωσης, η απάντηση είναι πως όχι. Η έγκαιρη διάγνωση όμως, έχει τη δύναμη να τροποποιήσει τη φυσική ιστορία περιορίζοντας το μέγεθος της παραμόρφωσης με ορθοπαιδικούς κηδεμόνες ή διορθώνοντάς την χειρουργικά. Η έγκαιρη και πρώιμη διάγνωση λοιπόν, γίνεται με:

1. οργανωμένα προγράμματα ελέγχου στο σχολείο
2. σωστή ενημέρωση
3. ευαισθητοποίηση των παιδιάτρων για να κάνουν τον υποχρεωτικό προσχολικό έλεγχο

Η κατάλληλη ηλικία για έλεγχο της ανάπτυξης της σπονδυλικής στήλης του παιδιού είναι τα 6 έτη. Εάν υπάρχει οικογενειακό ιστορικό σκολίωσης, πρέπει το παιδί να ελέγχεται κάθε χρόνο μέχρι την εφηβεία του. Χωρίς οικογενειακό ιστορικό, όλα τα κορίτσια πρέπει να ελέγχονται κλινικά δύο φορές, στην ηλικία των 10 και των 12 ετών, ενώ όλα τα αγόρια πρέπει να ελέγχονται μία φορά στα 13 έτη. Εάν στη δοκιμασία επίκυψης τεθεί υποψία σκολίωσης, τότε το παιδί πρέπει να παραπεμφθεί σε εξειδικευμένο ορθοπαιδικό.

Στην περίπτωση που συνίσταται η συντηρητική αντιμετώπιση που ισχύει στην πλειονότητα των περιπτώσεων, ο ορθοπαιδικός σε άμεση συνεργασία μ’ έναν εξειδικευμένο φυσικοθεραπευτή θα καθορίσουν το πλάνο της θεραπευτικής αντιμετώπισης για το παιδί, που μέσα από πρόγραμμα φυσικοθεραπείας και κατάλληλων ασκήσεων θα έχει πολύ καλά αποτελέσματα.

Πόσο αλλάζει η καθημερινότητα του παιδιού με τη σκολίωση;

Αξίζει να αναφέρουμε πως η σκολίωση είναι διαχειρίσιμη πάθηση και τα παιδιά μπορούν, ακόμα και όταν φορούν κηδεμόνα, να συμμετέχουν κανονικά κι απολύτως φυσιολογικά στις δραστηριότητές τους. Σχετικά με τα αθλήματα, σε μικρές και μεσαίες σκολιώσεις, δεν υπάρχει περιορισμός και τα παιδιά ενθαρρύνονται να συμμετέχουν σε αθλητικές δραστηριότητες για τα γενικότερα οφέλη της άθλησης.

Σε μεγαλύτερες σκολιώσεις υπάρχει ενδοιασμός για αθλήματα με υπερεκτάσεις, πολλές στροφές της σπονδυλικής στήλης και με συμπιεστικά φορτία, όπως άρση βαρών, ρυθμική και ενόργανη γυμναστική, τένις κ.α. Όμως ακόμα και σε αυτές τις περιπτώσεις σπανιότατα θα χρειαστεί να πούμε σε ένα παιδί να διακόψει το αγαπημένο του άθλημα, γιατί πρέπει να λάβουμε υπόψη μας και την συνολικότερη ψυχολογία του παιδιού, που μέσα στην αντικειμενικά δύσκολη αντιμετώπιση της πάθησης του, έχει ανάγκη από κάποιο ξένοιαστο και ευχάριστο ελεύθερο χρόνο.

Ποια είναι η θεραπεία & οι ασκήσεις που πρέπει να κάνει το παιδί με σκολίωση;

Η τρισδιάστατη αυτο- διόρθωση αποτελεί τον βασικό άξονα πάνω στον οποίο στηρίζεται η συντηρητική θεραπεία και πραγματοποιείται πρώτα μέσω της εκπαίδευσης του ασθενή. Μόλις ο ασθενής αποκτήσει επίγνωση της παραμόρφωσης και των απαιτούμενων αλλαγών, τότε είναι σε θέση συνειδητά να προσαρμόσει τη στάση του σώματος του για να βρει την καλύτερη δυνατή ευθυγράμμιση της σπονδυλικής στήλης και στα 3 επίπεδα του χώρου. Πάνω σε αυτή τη λογική βασίζονται τα προγράμματα των φυσιοθεραπευτικών ασκήσεων.

Πρόγραμμα των Ειδικών Ασκήσεων για τη Σκολίωση

Φυσικά, το πρόγραμμα είναι απλουστευμένο, ώστε να μπορεί να εφαρμοστεί από τα παιδιά αυτών των ηλικιών. Κάποιες φορές το πρόγραμμα των Ειδικών Ασκήσεων για τη Σκολίωση (Physiotherapeutic Scoliosis Specific Exercises-PSSE) είναι αρκετό να περιορίσει την επιδείνωση της σκολίωσης είτε μέχρι την εφηβεία (όπου μπορεί να χρειαστεί κηδεμόνας), είτε ακόμα και μέχρι το τέλος της ανάπτυξης.

Συνήθως ξεκινάνε να εφαρμόζονται από το 8ο έτος και μετά, όμως αυτό εξαρτάται και από την συνεργασία του παιδιού με τον θεραπευτή. Αν αυτή είναι σε καλό επίπεδο, οι ειδικές ασκήσεις ξεκινάνε σε μικρότερη ηλικία, έστω και σχετικά τροποποιημένες για να μπορούν να εκτελούνται πιο εύκολα και ευχάριστα από το παιδί. Όσο το παιδί μεγαλώνει, οι ασκήσεις γίνονται πιο δυναμικές και το πρόγραμμα συνεχίζεται όπως στα παιδιά με εφηβική ιδιοπαθή σκολίωση. Ο ρόλος των ειδικών ασκήσεων για την σκολίωση είναι πολύ σημαντικός στην έκβαση του τελικού θεραπευτικού αποτελέσματος μετά το πέρας της οστικής ανάπτυξης του παιδιού.

Αφού γίνει η διάγνωση και προσδιοριστεί η γωνία και η βαρύτητα της σκολίωσης, σειρά έχει η θεραπευτική αντιμετώπιση. Στα αρχικά στάδια, συστήνεται τακτική παρακολούθηση ανά 9 μήνες, προκειμένου να παρακολουθείται η εξέλιξη της πάθησης και να διαπιστωθεί εγκαίρως τυχόν επιδείνωση. Τα παιδιά που παρουσιάζουν σκολίωση ενθαρρύνονται να συμμετέχουν επίσης σε αθλητικές δραστηριότητες και να πραγματοποιούν ασκήσεις ενδυνάμωσης του κορμού.

Οι διεθνείς επιστημονικές κοινότητες Scoliosis Research Society (SRS) και Society on Scoliosis Orthopaedic and Rehabilitation Treatment (SOSORT) δίνουν ξεκάθαρες κατευθυντήριες οδηγίες για την επιλογή της κατάλληλης θεραπείας, η οποία βασίζεται στο μέγεθος του κυρτώματος (γωνία Cobb) και στο στάδιο της ανάπτυξης που βρίσκεται το παιδί. Θα πρέπει να επιλεγεί η σωστή θεραπεία, ώστε να αποφευχθεί το ενδεχόμενο να γίνει λιγότερη (undertreatment) ή περισσότερη (overtreatment) θεραπεία, από αυτήν που πραγματικά χρειάζεται.

Ειδικές Ασκήσεις για τη Σκολίωση με τη μέθοδο Schroth

Οι Ειδικές Ασκήσεις για τη Σκολίωση με τη μέθοδο Schroth είναι ασκήσεις προσαρμοσμένες στον τύπο της σκολίωσης, βασισμένες στην τρισδιάστατη αυτοδιόρθωση της σκολιωτικής στάσης, στην στροφική αναπνοή που βελτιώνει τη στροφή της σπονδυλικής στήλης και στην εκπαίδευση του πάσχοντος για διατήρηση των διορθώσεων κατά τις καθημερινές δραστηριότητες.

Σημαντικός είναι ο ρόλος των PSSE και στην βελτίωση της συνολικότερης αναπνευστικής λειτουργίας, που περιορίζεται σημαντικά σε θωρακικές σκολιώσεις. Επίσης, όταν η μέθοδος Schroth συνδυάζεται με τον κατάλληλο διορθωτικό κηδεμόνα σε μεγαλύτερες σκολιώσεις εγγυάται το καλύτερο δυνατό θεραπευτικό αποτέλεσμα.

Ποιες ασκήσεις/τύποι θεραπείας ΔΕΝ επιτρέπεται να κάνει το παιδί με σκολίωση;

Η κλασσική γυμναστική με ενδυνάμωση των κοιλιακών και των ραχιαίων, κάτι που συνήθως αποτελεί σύσταση μεγάλης πλειοψηφίας των ιατρών δεν ωφελεί καθόλου στην αντιμετώπιση της σκολίωσης, καθώς γυμνάζει απλώς συμμετρικά τους μυς του σώματος, χωρίς να αλλάξει επ’ ουδενί την σκολιωτική στάση. Οπότε όχι μόνο δεν βοηθάνε την σκολίωση, αλλά όταν εκτελούνται αλόγιστα αρκετά συχνά τείνουν να επιδεινώσουν την παραμόρφωση. Στις σκολιώσεις γενικότερα πρέπει να αποφεύγεται η κάμψη του κορμού προς τα εμπρός, άρα οι κλασσικές ασκήσεις κοιλιακών δεν συνιστώνται.

Ειδικότερα, οι ασκήσεις ενδυνάμωσης της πλάτης (ραχιαίοι) καθώς και η αλόγιστη χρήση του μονόζυγου (με τη σκέψη πως τεντώνοντας το σώμα επιτυγχάνεται βελτίωση) μπορεί να αποδειχθούν ιδιαιτέρως επιζήμιες. Η σκολίωση συνήθως συνοδεύεται από μείωση της θωρακικής κύφωσης, η οποία επιτείνεται περισσότερο με αυτές τις ασκήσεις, αυξάνοντας έτσι τον κίνδυνο επιδείνωσης του κυρτώματος και περιορίζοντας τη διορθωτική ικανότητα του κηδεμόνα και την έκπτυξη του θώρακα.

Εντελώς λανθασμένη είναι η εντύπωση πως διατείνοντας απλώς τους μυς του κοίλου τμήματος του κυρτώματος και ενδυναμώνοντας τους μυς του κυρτού τμήματος, μπορούμε να ελπίζουμε σε κάποιο καλό αποτέλεσμα. Με αυτό τον τρόπο, δουλεύουμε σε ένα μόνο επίπεδο κίνησης και δεν μπορούμε σε καμία περίπτωση να αντιμετωπίσουμε μια τρισδιάστατη παραμόρφωση όπως η σκολίωση. Αυτό θα μπορούσε να είχε κάποια βάση, αν η σκολίωση ήταν μία πάθηση ενός μόνο επιπέδου, όμως είναι μια τρισδιάστατη πάθηση, που έχει και ταυτόχρονη στροφή της σπονδυλικής στήλης και παραμόρφωση των σπονδύλων. Η μυϊκή ανισορροπία είναι το αποτέλεσμα την σκολίωσης και όχι η αιτία δημιουργίας της.

Οι ειδικές τεχνικές κινητοποιήσεις του Manual Therapy και η Χειροπρακτική, μπορούν να χρησιμοποιηθούν μόνο σε κάποιες περιπτώσεις σαν συμπληρωματικό εργαλείο, όταν υπάρχει κάποιο «μπλοκάρισμα» στη σπονδυλική στήλη, το οποίο συνήθως παρατηρείται σε άτομα που φορούν κηδεμόνα. Όμως, σαν αποκλειστική αντιμετώπιση της σκολίωσης, είναι προφανές πως οι χειρισμοί και οι κινητοποιήσεις δεν έχουν κανένα απολύτως αποτέλεσμα στην σκολίωση και τον περιορισμό της επιδείνωσης του κυρτώματος.

Πότε χειρουργείται η σκολίωση;

Οι περισσότερες περιπτώσεις αντιμετωπίζονται με συντηρητική αγωγή όπως τακτικά ραντεβού στον ορθοπεδικό, παυσίπονα και φυσικοθεραπείες. Το 30% συνήθως φορά κηδεμόνα ενώ μόνο ένα πολύ μικρό ποσοστό των παιδιών χρειάζεται χειρουργική επέμβαση.
Η χειρουργική επέμβαση συνίσταται μόνο σε περιπτώσεις που η γωνία της σκολίωσης ξεπερνά τις 50ο κατά την πρώτη διάγνωση ή όταν το κύρτωμα εξακολουθεί να μεγαλώνει σημαντικά παρά την συντηρητική θεραπεία.

Ο μόνος τρόπος να ισιώσει η σπονδυλική στήλη είναι η εγχείρηση που γίνεται από εξειδικευμένο ορθοπαιδικό με ιδιαίτερη τεχνική, αλλά θυσιάζεται η κινητικότητα ενός μέρους της σπονδυλικής στήλης. Για τον λόγο αυτό εγχειρήσεις σκολίωσης γίνονται όταν είναι απαραίτητες και πάντα την κατάλληλη στιγμή ώστε να περιοριστεί στο ελάχιστο το μήκος της σπονδυλικής στήλης που θα αγκυλωθεί. Η ηλικία δεν είναι περιορισμός. Η εγχείρηση πρέπει να γίνεται νωρίς όταν φαίνεται ότι η σκολίωση δεν μπορεί να αναχαιτισθεί με άλλο τρόπο. Το παιδί μετά θα έχει μια φυσιολογική ζωή, χωρίς κανένα περιορισμό.

Τελικά η σκολίωση είναι κάτι που «θεραπεύεται» στην παιδική ηλικία ή το παιδί την «κουβαλάει» για όλη τη ζωή του;

Στόχος είναι το σταμάτημα της εξέλιξης και η διατήρηση της ισορροπίας του σώματος. Πρέπει να γίνει κατανοητό ότι η σκολίωση δεν θεραπεύεται με την κλασσική έννοια του όρου. Αφενός γιατί πολλές φορές δεν προκαλεί νόσο και αφετέρου γιατί δεν υπάρχει, μέχρι σήμερα, τρόπος να ξαναγίνει η σπονδυλική στήλη ίσια διατηρώντας την πλήρη κινητικότητα. Όμως αν αντιμετωπιστεί έγκαιρα και δεν αφεθεί, και ιδίως στις μικρές ηλικίες, τότε δε θα υπάρξει μελλοντική και περαιτέρω παραμόρφωση, επιπλοκές στα διάφορα όργανα του οργανισμού και πόνος.