Πέτρα στα Νεφρά: Αίτια, Συμπτώματα & Θεραπεία με Διατροφή

Οι πέτρες στα νεφρά ή η πέτρα στα νεφρά είναι το αποτέλεσμα της υψηλής συγκέντρωσης διαλυμένων κρυστάλλων κι ιχνοστοιχείων στα ούρα, τα οποία στη συνέχεια ενώνονται μεταξύ τους και σχηματίζουν αρχικά κρυστάλλους. Στη συνέχεια οι κρύσταλλοι αυτοί συνενώνονται σχηματίζοντας τις πέτρες. Ο συγκεκριμένος μηχανισμός είναι πιο έντονος, όταν αποβάλλουμε πυκνά ούρα.

Στις δυτικές χώρες υπολογίζεται ότι 1 στους 8 ανθρώπους θα εμφανίσει ένα τουλάχιστον επεισόδιο λιθίασης κατά τη διάρκεια της ζωής του, ενώ η πιθανότητα σχηματισμού νέου λίθου ένα χρόνο μετά το πρώτο επεισόδιο μπορεί να φθάνει έως και το 10%, με το ποσοστό υποτροπής να ανέρχεται στο 30- 40% στην πενταετία.

Ποια είναι τα συμπτώματα και πώς γίνεται η διάγνωση;

Τα συμπτώματα μπορεί να μην εμφανιστούν αμέσως μετά τον σχηματισμό λίθων, δηλαδή το άτομο μπορεί να παραμένει ασυμπτωματικό για πολύ καιρό. Το πιο συχνό σύμπτωμα είναι ο κολικός νεφρού, δηλαδή έντονος πόνος που αντανακλά στην κοιλιά, στην κύστη αλλά και στα έξω γεννητικά όργανα. Συχνά συνοδεύεται από τάση προς έμετο και ναυτία. Μπορεί να υπάρχει αιματουρία, που είτε εμφανίζεται κατά την ούρηση είτε φαίνεται σε μία εξέταση ούρων.

Η διάγνωση πραγματοποιείται από έναν ουρολόγο μετά από απεικονιστικό και εργαστηριακό έλεγχο (ούρων ή και αίματος).

Υπάρχουν διαφορετικά είδη λίθων;

Με βάση τη σύστασή τους οι λίθοι, δηλαδή οι πέτρες, διαχωρίζονται σε διαφορετικές κατηγορίες καθώς και έχουν διαφορετικούς τρόπους αντιμετώπισης:

• Λίθοι ασβεστίου: είναι οι πιο συχνές «πέτρες» που οδηγούν σε λιθίαση. Το ασβέστιο είναι το βασικό στοιχείο της πέτρας και δημιουργεί διάφορες ενώσεις με οξαλικά οξέα, φώσφορο κ.α.
• Λίθοι στρουβίτη: είναι συχνοί σε γυναίκες με επαναλαμβανόμενες λοιμώξεις ουροποιητικού συστήματος.
• Λίθοι ουρικού οξέος: είναι πιο συχνοί σε άνδρες.
• Λίθοι κυστίνης: δημιουργούνται σε άτομα που πάσχουν από κυστινουρία, μια κληρονομική νόσο που εμφανίζεται τόσο σε άνδρες όσο και σε γυναίκες.

Πέτρα στα νεφρά: Ποιο φύλο επηρεάζει περισσότερο & γιατί;

Η νόσος προσβάλλει και τα δύο φύλα, αλλά στους άνδρες είναι 2,5- 3 φορές συχνότερη σε σχέση με τις γυναίκες. Οι άντρες εμφανίζουν πιο συχνά πέτρες στα νεφρά σε σχέση με τις γυναίκες λόγω διαφορών στη διατροφή και την υδάτωση, αλλά και ίσως να υπάρχει κι ένα ορμονολογικό υπόβαθρο.

Οι άντρες συνήθως καταναλώνουν μεγαλύτερες ποσότητες τροφίμων πλούσιων σε πρωτεΐνη κι αλάτι ενώ μπορεί να εμπλέκονται συνήθειες κι εργασία που τους φέρνουν να μην πίνουν αρκετό νερό οπότε στην παραγωγή υπερκορεσμένων ούρων. Τέλος, οι άντρες έχουν διαφορετικό ορμονικό προφίλ από τις γυναίκες, που επηρεάζει τόσο τον μεταβολισμό γενικότερα όσο και την αποβολή των αλάτων από τα νεφρά.

Τι πρέπει να προσέχουμε, για να αποφύγουμε τον πόνο στα νεφρά λόγω λιθίασης;

Το βασικότερο που πρέπει να κάνουμε είναι να παραμείνουμε ενυδατωμένοι.

Ένας τρόπος πρόληψης είναι η κατανάλωση αρκετού νερού κατά τη διάρκεια όλου του 24ωρου! Η ανεπαρκής ενυδάτωση και η επακόλουθη χαμηλή παραγωγή ούρων σημαίνει ότι είναι λιγότερο πιθανό να διαλυθούν τα άλατα που βρίσκονται στα ούρα και συνεπώς να απομακρυνθούν με την ούρηση, οπότε και προκαλούνται πιο εύκολα πέτρες στα νεφρά (υπερκορεσμός των ούρων).

Ένας καλός τρόπος για να αντιληφθούμε εάν πίνουμε αρκετό νερό είναι να κοιτάμε το χρώμα των ούρων μας. Όσο πιο ανοιχτόχρωμα τόσο καλύτερη η ενυδάτωση. Στην ενυδάτωση θα πρέπει να προστεθούν και οι απαραίτητες διατροφικές αλλαγές.

Υπάρχουν κάποιοι οργανισμοί, που έχουν αυξημένη πιθανότητα για λιθίαση;

Πιο πιθανό είναι να σχηματισθεί λίθος σε άτομα ηλικίας μεταξύ 30 και 50 ετών. Πιο επιρρεπή είναι τα άτομα με πολλαπλά επεισόδια ουρολοιμώξεων ή αυξημένο σωματικό βάρος ή με παθήσεις που επηρεάζουν τνο μεταβολισμό του ασβεστίου, όπως ο υπερπαραθυρεοειδισμός αλλά και γαστρεντερικές παθήσεις (πχ νόσος Crohn).

Λιθίαση ή αλλιώς πέτρα στα νεφρά: Ποια είναι τα βασικά αίτια

• Ηλικία- Οι λίθοι του ουροποιητικού συστήματος εμφανίζονται μεταξύ 20 και 50 ετών.
• Φύλο- Οι άνδρες εμφανίζουν 3 φορές συχνότερα λιθίαση από τις γυναίκες.
• Κληρονομικότητα- 1 στους 4 που θα εμφανίσει λίθους, έχει στο οικογενειακό του περιβάλλον άτομο με λιθίαση.
• Παχυσαρκία- Άτομα με παχυσαρκία είναι πιο συχνό να αναπτύξουν πέτρες στο ουροποιητικό σύστημα.
• Διατροφή- Η υψηλή κατανάλωση ζωικών τροφίμων μπορεί να οδηγήσει στην εμφάνιση λίθων.
• Πρόσληψη υγρών– Η χαμηλή πρόσληψη υγρών αυξάνει την πιθανότητα εμφάνισης πέτρας.
• Καθιστική εργασία– Η πολύωρη καθιστική εργασία μπορεί να οδηγήσει στην εμφάνιση λίθων.
• Φαρμακευτική αγωγή– Κάποια φάρμακα μπορούν να επηρεάσουν την εμφάνιση λίθων, όπως αντιϋπερτασική αγωγή, αντιόξινα, θεραπεία ανοσοκαταστολής (σε άτομα με HIV).

Πέτρες στα νεφρά & θεραπεία: Ποια είναι η προτεινόμενη αντιμετώπιση;

Στις περιπτώσεις εκείνες που οι πέτρες είναι εξαιρετικά μικρές (2- 4 χιλιοστά) ταυτόχρονα με τη λήψη αρκετού νερού (2,5- 3 λίτρα) μπορούμε να συνδυάσουμε ένα πόσιμο συμπλήρωμα διατροφής με συνδυασμό αρκετών στοιχείων (να περιέχει π.χ. υδρολύματα εκουιζέτου, αρενάριας, μπόλντο, φραγκόσυκου, σιδερίτη, δενδρολίβανου, αγριάδας και μελισσόχορτου) που διευκολύνει την αποβολή της πέτρας αλλά και τυχόν πόνου λόγω των σπασμών του ουρητήρα.

Για πέτρες μεγαλύτερων διαστάσεων, σε περιπτώσεις κολικού του νεφρού αλλά και σ’ εκείνες τις περιπτώσεις που η πέτρα αποφράσσει τον ουρητήρα, είναι απαραίτητη η εκτίμηση από ουρολόγο ο οποίος θα αποφασίσει για τη δυνατότητα περαιτέρω συντηρητικής αγωγής ή εάν είναι απαραίτητη μίας πιο επεμβατικής λύσης και θεραπείας.

Η θεραπεία προλαμβάνει & την επανεμφάνιση της πέτρας στα νεφρά;

Η αυτή καθ’ αυτή αντιμετώπιση μίας πέτρας, είτε συντηρητικά ώστε να αποβληθεί αυτόματα είτε εάν χρειαστεί μία επεμβατική μέθοδος, δεν αντιμετωπίζει και την υποτροπή. Μεγάλη σημασία για την αποφυγή του σχηματισμού νέων λίθων έχουν η ενυδάτωση κι η διατροφή.

Πέτρες στα νεφρά και διατροφή: Η διατροφή είναι θεραπεία για τη λιθίαση;

Έρευνες αποδεικνύουν πως η αλλαγή των διατροφικών συνηθειών και η καλή, σωστή ενυδάτωση είναι αποτελεσματική στην αποφυγή σχηματισμού λίθων αλλά και στην εμφάνιση νέων λίθων στο μέλλον (υποτροπή λιθίασης). Τι πρέπει και τι δεν πρέπει να τρώμε όταν έχουμε πέτρα στα νεφρά;

Ιδιαίτερα σημαντικά είναι τα εξής:

Να περιορίσουμε το αλάτι

Το αλάτι θεωρείται υπεύθυνο για τον σχηματισμό λίθων, καθώς αυξάνει τα επίπεδα ασβεστίου στα ούρα. Ιδιαίτερη σημασία έχει και η αποφυγή φαγητού από σημεία γρήγορης και μαζικής εστίασης, καθώς και προσυσκευασμένα κι επεξεργασμένα τρόφιμα, τα οποία συνήθως έχουν, υψηλή περιεκτικότητα σε αλάτι.

Επαρκής πρόσληψη υγρών

Η σωστή ενυδάτωση του οργανισμού, όπως προαναφέραμε και τονίσαμε, είναι εξαιρετικά σημαντική ώστε να έχουμε την επαρκή αποβολή ούρων από τους νεφρούς. Προτείνεται η κατανάλωση υγρών να είναι τουλάχιστον 2 με 2,5L καθημερινά. Το νερό είναι το βασικό μέσο ενυδάτωσης και θα πρέπει να καταλαμβάνει το μεγαλύτερο όγκων των υγρών που καταναλώνει κάποιος καθημερινά. Αρνητική επίδραση στον σχηματισμό λίθων έχει η κατανάλωση αναψυκτικών.

Σε μεγάλες προοπτικές μελέτες στις ΗΠΑ η κατανάλωση αναψυκτικών με ζάχαρη σχετίζεται με την εμφάνιση πέτρας στο ουροποιητικό σύστημα αλλά και με αύξηση του ουρικού οξέος. Σχετικά με την κατανάλωση χυμών, όπως πορτοκάλι, cranberry, λεμόνι, lime κ.α. δε φαίνεται να παρατηρείται ούτε επιβαρυντική ούτε προστατευτική συσχέτιση. Τέλος, η κατανάλωση καφέ και τσαγιού φαίνεται ότι μπορεί να δράσει προστατευτικά στον σχηματισμό πέτρας πιθανώς λόγω της διουρητικής δράσης τους.

Σωστή πρόσληψη ασβεστίου

Αντίθετα προς τη γενικότερη πεποίθηση, η πρόσληψη, σε φυσιολογική ποσότητα, τροφών πλούσιων σε ασβέστιο μπορεί να εμποδίσει την εμφάνιση υποτροπών λιθίασης ιδίως λίθων οξαλικού ασβεστίου. Το ασβέστιο είναι ένα από τα πιο συχνά στοιχεία ενός λίθου. Γι’ αυτό και η αυξημένη απέκκριση ασβεστίου στα ούρα μπορεί να οδηγήσει σε σχηματισμό λίθου.

Η πρόσληψη ασβεστίου από διατροφικές πηγές, όπως γαλακτοκομικά, λαχανικά πλούσια σε ασβέστιο κ.α. δε φαίνεται να συνδέεται με αύξηση του κινδύνου για σχηματισμό λίθου. Ωστόσο, η χρήση συμπληρωμάτων ασβεστίου μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο γι’ αυτό και η χορήγησή τους θα πρέπει να γίνεται έπειτα από καθοδήγηση. Αντίθετα, η συμπληρωματική πρόσληψη βιταμίνης D βοηθάει στην απορρόφηση του διατροφικού ασβεστίου και μπορεί να είναι βοηθητική ως προς την εμφάνιση λιθίασης.

Κατανάλωση εσπεριδοειδών, φρούτων και λαχανικών

Η κατανάλωση επαρκούς ποσότητας φρούτων και λαχανικών πλούσιων σε βιταμίνη C αλλά πλούσιων και σε κιτρικό κάλιο, μπορεί να βοηθήσει στην πρόληψη των λιθιασικών υποτροπών. Η πρόσληψη βιταμίνης C από τα τρόφιμα που καταναλώνουμε, όπως φρούτα και λαχανικά, δε δρα επιβαρυντικά στον σχηματισμό πέτρας. Όμως, η χρήση συμπληρωμάτων βιταμίνης C μπορεί να εντείνει το πρόβλημα καθώς σχετίζεται με σχηματισμό λίθων στο ουροποιητικό σύστημα.

Μείωση της κατανάλωσης ζωικής πρωτεΐνης

Η μεγάλη κατανάλωση ζωικής πρωτεΐνης (κρέας, αυγά, θαλασσινά), αυξάνει τα επίπεδα ουρικού οξέος και συνεπώς και τον κίνδυνο εμφάνισης λιθίασης.

Προτείνεται λοιπόν, η πρωτεϊνική πρόσληψη να βασίζεται στα φυτικής προέλευσης τρόφιμα Η ιδανική πρόσληψη πρωτεϊνών για ένα άτομο με λιθίαση ουροποιητικού είναι 0,8-1g/ kg σωματικού βάρους. Ειδικότερα για ένα άτομο 70g, υπολογίζεται η πρωτεϊνική πρόσληψη στα 64-70g ημερησίως. Πρωτεΐνες μπορούμε να βρούμε τόσο σε ζωικά τρόφιμα, όπως κόκκινο κρέας, κοτόπουλο, ψάρι, αυγό, γαλακτοκομικά όσο και σε φυτικά, όπως όσπρια, λαχανικά και ξηροί καρποί.

Αποφυγή τρόφιμων πλούσιων σε οξαλικό οξύ

Σημαντικό στην πρόληψη εμφάνισης πέτρας στα νεφρά είναι μείωση κατανάλωσης μεγάλων ποσοτήτων τροφίμων πλούσιων σε οξαλικό οξύ. Το οξαλικό οξύ αποτελεί μία φυσική ένωση, που βρίσκεται στα τρόφιμα και συνδέεται με το ασβέστιο των ούρων και μπορεί να οδηγήσει στο σχηματισμό λίθων στα νεφρά. Τέτοια τρόφιμα είναι το κακάο και σοκολάτα, ο καφές και τα αναψυκτικά πλούσια σε καφεΐνη, το σπανάκι, οι γλυκοπατάτες, τα φιστίκια και γενικά οι ξηροί καρποί καθώς και προϊόντα σόγιας.

Η διατροφή μπορεί να λειτουργήσει και θεραπευτικά;

Η σωστή κι ισορροπημένη διατροφή μπορεί να βοηθήσει στην πρόληψη του σχηματισμού νέων λίθων στο ουροποιητικό ή να κάνει δύσκολη τη σταδιακή αύξηση του μεγέθους μίας ήδη υπάρχουσας πέτρας.

Μύθος ή αλήθεια πως τα βότανα συμβάλλουν θεραπευτικά αλλά και προληπτικά στη λιθίαση;

Μέχρι πρόσφατα υπήρχε ένας σκεπτικισμός για τα συμπληρώματα βοτάνων σχετικά με την πρόληψη και/ή θεραπεία των λίθων του ουροποιητικού. Σταθερά όμως κερδίζουν έδαφος και μπαίνουν πλέον στη καθ’ ημέρα πράξη, υποστηριζόμενα από μελέτες κι εργασίες. Τα συμπληρώματα αυτά είναι ειδικά διαμορφωμένα σκευάσματα, που βοηθούν στην αποβολή των λίθων από το ουροποιητικό σύστημα αλλά και στη διάλυση ορισμένων εξ αυτών- βάσει σύστασης- κι όχι όλες οι πέτρες μπορούν να λιώσουν. Παράλληλα, δημιουργούν ένα κατάλληλο περιβάλλον για την αποφυγή εμφάνισης νέων.

Βότανα για πέτρα στα νεφρά: Τι προσφέρουν στον οργανισμό

• Διεγείρουν τη διούρηση και διευκολύνουν την απομάκρυνση τόσο των κρυστάλλων άλατος αλλά και μικρών λίθων από το ουροποιητικό σύστημα
• Βοηθούν στον έλεγχο του πόνου αλλά και μειώνουν τον σπασμό στο ουροποιητικό σύστημα και συγκεκριμένα του ουρητήρα
• Αποτρέπουν ή έστω δυσχεραίνουν την εκ νέου δημιουργία λίθων
• Οδηγούν σε γενική βελτίωση της κατάστασης όπως δυσουρία, νυκτουρία, κακή πίεση ούρησης και ακράτεια ούρων
• Η σύνθεσή τους έχει αντιοξειδωτικές, αντιφλεγμονώδεις, αντι-υπερτασικές και αντιμικροβιακές ιδιότητες βελτιώνοντας έτσι την υγεία των νεφρών και γενικά του ουροποιητικού

Καλό θα είναι άτομα με οικογενειακό ιστορικό νεφρολιθίασης και άτομα που έχουν ήδη εμφανίσει λιθίαση και θέλουν να προλάβουν την επανεμφάνισή τους να φροντίζουν τις διατροφικές τους συνήθειες.

Ευχαριστούμε θερμά τον ουρολόγο Παναγιώτη Σπηλιόπουλο και τη διατροφολόγο Ευαγγελία Αυγεράκη για την επιστημονική συμβολή τους στο άρθρο!