Στη βρογχίτιδα χορηγείται αντιβίωση;

Αντιβίωση χορηγείται όταν η βρογχίτιδα οφείλεται σε βακτηριακή λοίμωξη ή για να υπάρξει προφύλαξη από πιθανή επιπλοκή που συνδέεται με βακτηριακή λοίμωξη. Η αντιβίωση χορηγείται μετά από ιατρική απόφαση αφού πραγματοποιηθούν από τους ιατρούς οι απαραίτητες κλινικές και εργαστηριακές εξετάσεις του ασθενούς.

Η βρογχίτιδα κολλάει;

Η βρογχίτιδα μεταδίδεται όταν οφείλεται σε βακτηριακή ή ιογενή λοίμωξη. Η μετάδοση της βρογχίτιδας από άνθρωπό σε άνθρωπο γίνεται με τα σταγονίδια και με το άγγιγμα μολυσμένων επιφανειών.

Μπορεί να υπάρξει βρογχίτιδα χωρίς την ύπαρξη πυρετού;

Η οξεία βρογχίτιδα που οφείλεται σε βακτηριακή ή ιογενή λοίμωξη μπορεί να εμφανίσει πυρετό το ύψος του οποίου εξαρτάται από την ισχύ του ανοσοποιητικού συστήματος του εκάστοτε ατόμου. Η χρόνια βρογχίτιδα δεν έχει ως σύμπτωμα τον πυρετό καθώς αυτού του είδους η βρογχίτιδα δεν οφείλεται σε βακτηριακή ή ιογενή λοίμωξη. Αν ο ασθενής με χρόνια βρογχίτιδα κολλήσει βακτήριο ή ιό που προσβάλει το αναπνευστικό σύστημα τότε υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να εμφανίσει πυρετό.

Υπάρχουν φυσικά συστατικά – γιατροσόφια για τη βρογχίτιδα;

Τα γιατροσόφια που ενδείκνυται για τη βρογχίτιδα είναι αυτά που έχουν αντιβακτηριακές, αντιικές, προστατευτικές του αναπνευστικού συστήματος ιδιότητες και γενικά αυτά που ενισχύουν το ανοσοποιητικό σύστημα. Συνήθως χρησιμοποιούνται η πρόπολη, το μέλι, η εχινάκεια, η βιταμίνη C που υπάρχει σε πολλά φρούτα, το τσάι, το θυμάρι, το φασκόμηλο, το αραβικό κόμμι, τα αιθέρια έλαια ευκαλύπτου και γλυκάνισου.

Τι είναι η ασθματική βρογχίτιδα;

Το άσθμα είναι πολυπαραγοντική και ψυχοσωματική νόσος που χαρακτηρίζεται από φλεγμονή που εντοπίζεται κυρίως στους κεντρικούς αεραγωγούς όπως είναι οι βρόγχοι. Το άσθμα χαρακτηρίζεται από δύσπνοια και παραγωγή φλέματος. Μπορεί να οφείλεται σε αλλεργίες, σε γενετικούς παράγοντες, σε περιβαλλοντολογικούς παράγοντες, στο στρες κ.α. Τα συμπτώματα του άσθματος μπορούν να περιοριστούν με τεχνικές και φάρμακα. Όταν τα άτομα με άσθμα εμφανίσουν φλεγμονή των βρόγχων οφειλόμενη σε ιογενή ή βακτηριακή λοίμωξη τότε μιλάμε για ασθματική βρογχίτιδα.

Τι είναι η αλλεργική βρογχίτιδα;

Η αλλεργία είναι η υπερβολική αντίδραση του οργανισμού σε ουσίες που υπό φυσιολογικές συνθήκες δεν είναι επιβλαβείς για τον οργανισμό. Όταν η φλεγμονή των βρόγχων οφείλεται σε αλλεργική αντίδραση τότε η βρογχίτιδα χαρακτηρίζεται ως αλλεργική.

Η βρογχίτιδα έχει ακροαστικά;

Η βρογχίτιδα έχει ακροαστικά καθώς αναφέρεται στη φλεγμονή των βρόγχων με παραγωγή βλέννας που μεταβάλει τη ροή του αέρα στους αεραγωγούς των πνευμόνων.

Το κάπνισμα μπορεί να οδηγήσει σε βρογχίτιδα;

Ναι. Το κάπνισμα είναι βασικός παράγοντας πρόκλησης χρόνιας βρογχίτιδας.

Υγεία

Βρογχίτιδα: Αιτίες, Συμπτώματα & Αντιμετώπιση

Συντάχθηκε: 14/10/2024, από Νικόλαος Ζερβός, Φαρμακοποιός

Εκτιμώμενος Χρόνος Ανάγνωσης: 5m, 49s

Πίνακας Περιεχομένων

Μάθετε εδώ τα πάντα για τη βρογχίτιδα! Ποιες είναι οι αιτίες που τη συνοδεύουν, τα κύρια συμπτώματα που έχει αλλά και τρόπους για άμεση και αποτελεσματική αντιμετώπιση.

Τι είναι Βρογχίτιδα;

Οι βρόγχοι, οι οποίοι είναι ένας για κάθε πνεύμονα, είναι σωλήνες μέσω των οποίων μεταφέρεται ο αέρας στους πνεύμονες. Η βρογχίτιδα είναι η φλεγμονή των βρόγχων και μπορεί να είναι οξεία ή χρόνια.

Οξεία και Χρόνια Βρογχίτιδα

Η οξεία βρογχίτιδα αποτελεί προσωρινή φλεγμονή των βρόγχων που διαρκεί μερικές εβδομάδες.

Ως χρόνια βρογχίτιδα των ενηλίκων ορίζεται η ασθένεια με φλεγμονή των βρόγχων τις περισσότερες ημέρες για τρεις συνεχείς μήνες για τουλάχιστον δύο συνεχόμενα έτη χρησιμοποιώντας το ερωτηματολόγιο MRC (Medical Research Council scale for muscle strength).

Ο ορισμός της χρονιότητας στην παιδική βρογχίτιδα ποικίλλει. Οι κατευθυντήριες οδηγίες της Αυστραλίας και των ΗΠΑ ορίζουν τη βρογχίτιδα ως χρόνια αν υπερβαίνει τις τέσσερεις εβδομάδες ενώ οι κατευθυντήριες οδηγίες του Ηνωμένου Βασιλείου ορίζουν τη βρογχίτιδα ως χρόνια αν υπερβαίνει τις οχτώ εβδομάδες.

✍️ Φαρυγγίτιδα: Συμπτώματα & Αντιμετώπιση

Αιτίες της Βρογχίτιδας

Τα αίτια της οξείας βρογχίτιδας είναι συνήθως ιογενείς ή βακτηριακές λοιμώξεις και η μικρής διάρκειας έκθεση σε ερεθιστικούς παράγοντες όπως χημικές πτητικές ουσίες.

Από τις πιο γνωστές αιτίες χρόνιας βρογχίτιδας στους ενήλικες είναι το κάπνισμα. Επιπλέον, έχει βρεθεί πως ο ψυχολογικός παράγοντας διαδραματίζει σημαντικό ρόλο πιθανώς επειδή συνδέεται με το κάπνισμα.

Άλλοι παράγοντες που συσχετίζονται με τη χρόνια βρογχίτιδα στον ενήλικο πληθυσμό είναι οι κοινωνικοί παράγοντες όπως το χαμηλό εισόδημα, η κατοικία, η μη δυνατότητα πρόσβασης σε δομές υγείας και το επάγγελμα (π.χ. βιομηχανικοί εργάτες).

Τέλος, η ατμοσφαιρική ρύπανση και τα αλλεργιογόνα επιβαρύνουν το αναπνευστικό σύστημα και μπορεί να προκαλέσουν χρόνια βρογχίτιδα. Όταν η χρόνια βρογχίτιδα οφείλεται σε ουσίες που προκαλούν αλλεργικές αντιδράσεις τότε αναφέρεται ως αλλεργική βρογχίτιδα.

Τα αίτια της χρόνιας παιδικής βρογχίτιδας είναι ίδια με αυτά του ενήλικου πληθυσμού όμως με διαφορετική βαρύτητα και επιπλέον υπάρχει συσχέτιση μεταξύ χρόνιας παιδικής βρογχίτιδας, πρόωρου τοκετού και κληρονομικότητας.

✍️ Πονόλαιμος: Αίτια, Συμπτώματα & Tips για Γρήγορη Αντιμετώπιση!

Συμπτώματα Βρογχίτιδας

Τα πιο κοινά συμπτώματα της οξείας βρογχίτιδας είναι:

Ξηρός ή παραγωγικός βήχας
Πυκνά έγχρωμα φλέματα
Δυσκολία στην αναπνοή με ή χωρίς συριγμό
Πυρετός
Κόπωση
Πόνος στο στήθος
Μπορεί να συνυπάρχουν συμπτώματα όπως πονόλαιμος και καταρροή

Τα πιο κοινά συμπτώματα της χρόνιας βρογχίτιδας είναι:

Χρόνιος βήχας με φλέματα
Συχνές λοιμώξεις των αναπνευστικών αεραγωγών
Δύσπνοια η οποία γίνεται εντονότερη μετά από σωματική δραστηριότητα
Συριγμός αναπνοής
Κόπωση
Έκπτωση της αναπνευστικής λειτουργίας

Δεν είναι απαραίτητο να συνυπάρχουν όλα τα ανωτέρω συμπτώματα.

Αντιμετώπιση της Οξείας Βρογχίτιδας

Η αντιμετώπιση της οξείας βρογχίτιδας γίνεται κατά κύριο λόγο με υποστηρικτική αγωγή, η οποία ανακουφίζει τα συμπτώματά της. Χρησιμοποιούνται κυρίως ζεστά ροφήματα, αντιφλεγμονώδη, αναλγητικά και βλεννολυτικά φάρμακα και συστήνεται ανάπαυση.

Χορηγείται αντιβίωση όταν η οξεία βρογχίτιδα οφείλεται σε βακτηριακή λοίμωξη και όχι αν οφείλεται σε ιό. Υπάρχει η δυνατότητα χρήσης μονοκλωνικών αντισωμάτων (μικρές πρωτεΐνες που μιμούνται τη δράση των φυσικών αντισωμάτων του ανοσοποιητικού συστήματος) όταν η οξεία βρογχίτιδα οφείλεται σε ιό όπως είναι ο SARS-CoV-2 (ιός που προκαλεί τη COVID-19). Συνήθως η οξεία βρογχίτιδα είναι αυτοπεριοριζόμενη νόσος.

Αντιμετώπιση Της Χρόνιας Βρογχίτιδας

Η έγκαιρη διάγνωση της χρόνιας βρογχίτιδας είναι θεμελιώδους σημασίας για τον περιορισμό των συμπτωμάτων της και για τη διατήρηση της ποιότητας ζωής των ασθενών. Η χρήση φαρμάκων και τεχνικών που βοηθούν στην αύξηση του εισπνεόμενου όγκου αέρα και φαρμάκων που μειώνουν τη φλεγμονή είναι απαραίτητη. Συστήνεται η διακοπή του καπνίσματος καθώς αποτελεί την κυριότερη αιτία πρόκλησης χρόνιας βρογχίτιδα και η υιοθέτηση υγιεινού τρόπου ζωής.

Διάγνωση

Η διάγνωση της βρογχίτιδας βασίζεται στη λήψη του ιατρικού ιστορικού και της κλινικής εξέτασης του ασθενούς από τον γιατρό. Επιπλέον, ο γιατρός μπορεί να προτείνει περαιτέρω εξετάσεις.

Μετά την αναγνώριση των συμπτωμάτων της βρογχίτιδας από τον γιατρό ακολουθεί η κλινική εξέταση με τη χρήση στηθοσκοπίου με σκοπό να ανιχνευτούν τυχόν ακροαστικά και μπορεί να πραγματοποιηθεί σπιρομέτρηση (καταγραφή συνολικού εκπνεόμενου αέρα). Στην πορεία, αν κριθεί απαραίτητο από τον γιατρό, μπορεί ο ασθενής να παραπεμφθεί για ακτινογραφία θώρακα, αξονική τομογραφία θώρακα, έλεγχο αερίων αίματος και καλλιέργεια φλέγματος.

Η διαχωρισμός της οξείας από τη χρόνια βρογχίτιδα βασίζεται στη χρονιότητα της νόσου. Επειδή τα συμπτώματα της βρογχίτιδας συμπίπτουν και με άλλες παθήσεις των πνευμόνων, είναι απαραίτητη η διαφοροδιάγνωση η οποία σε όλες τις ασθένειες γίνεται με την πραγματοποίηση των κατάλληλων κατά περίπτωση εξετάσεων.

Θεραπεία

Θεραπεία οξείας βρογχίτιδας

Τα αντιβιοτικά δεν θα βοηθήσουν στην αντιμετώπιση της οξείας βρογχίτιδας αν οφείλεται σε ιό. Παρακάτω παρέχονται συμβουλές για την αντιμετώπιση των συμπτωμάτων της οξείας βρογχίτιδας:

Χρησιμοποιείστε το γνωστό γιατροσόφι, μέλι με τσάι για να ανακουφιστείτε από τα συμπτώματα του βήχα
Χρησιμοποιείστε υγραντήρα για τη χαλάρωση της βλέννας, τη βελτίωση της ροής του αέρα και την ανακούφιση του συριγμού
Αναπαυτείτε
Καταναλώστε υγρά
Αποφύγετε ερεθιστικούς παράγοντες για τους πνεύμονες όπως για παράδειγμα το κάπνισμα

Μπορεί να χρησιμοποιηθούν φάρμακα όπως:

Αντιβηχικά: Ο βήχας είναι χρήσιμος για την απομάκρυνση της βλέννας από τους βρογχικούς σωλήνες, αλλά η φαρμακευτική αγωγή μπορεί να βοηθήσει στην ανακούφιση, για παράδειγμα, τη νύχτα.
Βρογχοδιασταλτικά: Αυτά ανοίγουν τους βρογχικούς σωλήνες και μπορεί να βοηθήσουν στην απομάκρυνση της βλέννας.
Βλεννολυτικά: Αυτά χαλαρώνουν ή αραιώνουν τη βλέννα στους αεραγωγούς, διευκολύνοντας τον βήχα με πτύελα.
Αντιφλεγμονώδη φάρμακα: Αυτά μπορούν να βοηθήσουν στη μείωση της φλεγμονής που μπορεί να προκαλέσει βλάβη στους ιστούς.
Εάν η οξεία βρογχίτιδα οφείλεται σε βακτηριακή λοίμωξη, ο γιατρός μπορεί να συνταγογραφήσει αντιβιοτικά. Η λήψη αντιβιοτικών μπορεί επίσης να βοηθήσει στην πρόληψη δευτερογενούς μόλυνσης σε ορισμένες περιπτώσεις.
Χορήγηση μονοκλωνικών αντισωμάτων όταν η βρογχίτιδα είναι ιογενής.

Θεραπεία χρόνιας βρογχίτιδας

Η υιοθέτηση υγιεινού τρόπου ζωής είναι πολύ σημαντική. Συστήνεται η αποφυγή του καπνίσματος και παραγόντων που ερεθίζουν το αναπνευστικό σύστημα. Η άσκηση βοηθάει στην ενδυνάμωση του αναπνευστικού συστήματος. Τα φάρμακα που χρησιμοποιούνται προσφέρουν ανακούφιση από τα συμπτώματα.

Τα φάρμακα που χρησιμοποιούνται είναι:

Βρογχοδιασταλτικά με σκοπό τη διαστολή των βρόγχων και την αύξηση του εισπνεόμενου αέρα
Κορτικοστεροειδή για τη μείωση της φλεγμονής των αεραγωγών
Βλεννολυτικά για τη ρευστοποίηση της βλέννας
Οξυγονοθεραπεία σε περιπτώσεις μειωμένης δυνατότητας εισπνοής αέρα
Αντιβίωση σε περιπτώσεις βακτηριακών λοιμώξεων

Πρόληψη

Μέτρα πρόληψης της βρογχίτιδας αποτελούν:

Η αποφυγή ερεθιστικών παραγόντων για το αναπνευστικό σύστημα όπως είναι το κάπνισμα, τα αλλεργιογόνα και τα επαγγελματικά αέρια. Η χρήση μάσκας σε περίπτωση εργασίας με ερεθιστικά αέρια προλαμβάνει τη βρογχίτιδα.
Η υγιεινή των χεριών. Το συχνό πλύσιμο των χεριών ή η χρήση αντισηπτικού διαλύματος βοηθάει στην αποφυγή λοιμώξεων που μπορούν να προκαλέσουν βρογχίτιδα.
Ο εμβολιασμός ενάντια της γρίπης και του πνευμονιόκοκκου αποτελούν μέτρα πρόληψης αυτών των παθήσεων που μπορούν να οδηγήσουν σε βρογχίτιδα.
Η υιοθέτηση υγιεινού τρόπου ζωής. Η ισορροπημένη διατροφή, η τακτική άσκηση και ο επαρκής ύπνος συμβάλλουν στην ενίσχυση του ανοσοποιητικού συστήματος. Η λήψη συμπληρωμάτων διατροφής μπορεί να βοηθήσει σε περιόδους όπου η καθημερινότητα γίνεται έντονη.
Η απομόνωση από άρρωστα άτομα που έχουν οξεία βρογχίτιδα οφειλόμενη σε ιό ή βακτήριο καθώς αυτή η μορφή βρογχίτιδας κολλάει. Η χρήση μάσκας σε περιπτώσεις όπου δεν είναι δυνατή η απομόνωση βοηθάει στη μείωση του κινδύνου μόλυνσης.

Αν και ορισμένοι παράγοντες, όπως είναι οι γενετικοί, δεν μπορούν να τροποποιηθούν, τουλάχιστον προς το παρόν, τα ανωτέρω μέτρα πρόληψης μπορούν να περιορίσουν τα συμπτώματα της βρογχίτιδας και να βελτιώσουν την ποιότητα ζωής των ασθενών.

Συχνές Ερωτήσεις

Στη βρογχίτιδα χορηγείται αντιβίωση;
Αντιβίωση χορηγείται όταν η βρογχίτιδα οφείλεται σε βακτηριακή λοίμωξη ή για να υπάρξει προφύλαξη από πιθανή επιπλοκή που συνδέεται με βακτηριακή λοίμωξη. Η αντιβίωση χορηγείται μετά από ιατρική απόφαση αφού πραγματοποιηθούν από τους ιατρούς οι απαραίτητες κλινικές και εργαστηριακές εξετάσεις του ασθενούς.
Η βρογχίτιδα κολλάει;
Η βρογχίτιδα μεταδίδεται όταν οφείλεται σε βακτηριακή ή ιογενή λοίμωξη. Η μετάδοση της βρογχίτιδας από άνθρωπό σε άνθρωπο γίνεται με τα σταγονίδια και με το άγγιγμα μολυσμένων επιφανειών.
Μπορεί να υπάρξει βρογχίτιδα χωρίς την ύπαρξη πυρετού;
Η οξεία βρογχίτιδα που οφείλεται σε βακτηριακή ή ιογενή λοίμωξη μπορεί να εμφανίσει πυρετό το ύψος του οποίου εξαρτάται από την ισχύ του ανοσοποιητικού συστήματος του εκάστοτε ατόμου.

Η χρόνια βρογχίτιδα δεν έχει ως σύμπτωμα τον πυρετό καθώς αυτού του είδους η βρογχίτιδα δεν οφείλεται σε βακτηριακή ή ιογενή λοίμωξη. Αν ο ασθενής με χρόνια βρογχίτιδα κολλήσει βακτήριο ή ιό που προσβάλει το αναπνευστικό σύστημα τότε υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να εμφανίσει πυρετό.
Υπάρχουν φυσικά συστατικά – γιατροσόφια για τη βρογχίτιδα;
Τα γιατροσόφια που ενδείκνυται για τη βρογχίτιδα είναι αυτά που έχουν αντιβακτηριακές, αντιικές, προστατευτικές του αναπνευστικού συστήματος ιδιότητες και γενικά αυτά που ενισχύουν το ανοσοποιητικό σύστημα.

Συνήθως χρησιμοποιούνται η πρόπολη, το μέλι, η εχινάκεια, η βιταμίνη C που υπάρχει σε πολλά φρούτα, το τσάι, το θυμάρι, το φασκόμηλο, το αραβικό κόμμι, τα αιθέρια έλαια ευκαλύπτου και γλυκάνισου.
Τι είναι η ασθματική βρογχίτιδα;
Το άσθμα είναι πολυπαραγοντική και ψυχοσωματική νόσος που χαρακτηρίζεται από φλεγμονή που εντοπίζεται κυρίως στους κεντρικούς αεραγωγούς όπως είναι οι βρόγχοι. Το άσθμα χαρακτηρίζεται από δύσπνοια και παραγωγή φλέματος. Μπορεί να οφείλεται σε αλλεργίες, σε γενετικούς παράγοντες, σε περιβαλλοντολογικούς παράγοντες, στο στρες κ.α.

Τα συμπτώματα του άσθματος μπορούν να περιοριστούν με τεχνικές και φάρμακα. Όταν τα άτομα με άσθμα εμφανίσουν φλεγμονή των βρόγχων οφειλόμενη σε ιογενή ή βακτηριακή λοίμωξη τότε μιλάμε για ασθματική βρογχίτιδα.
Τι είναι η αλλεργική βρογχίτιδα;
Η αλλεργία είναι η υπερβολική αντίδραση του οργανισμού σε ουσίες που υπό φυσιολογικές συνθήκες δεν είναι επιβλαβείς για τον οργανισμό. Όταν η φλεγμονή των βρόγχων οφείλεται σε αλλεργική αντίδραση τότε η βρογχίτιδα χαρακτηρίζεται ως αλλεργική.
Η βρογχίτιδα έχει ακροαστικά;
Η βρογχίτιδα έχει ακροαστικά καθώς αναφέρεται στη φλεγμονή των βρόγχων με παραγωγή βλέννας που μεταβάλει τη ροή του αέρα στους αεραγωγούς των πνευμόνων.
Το κάπνισμα μπορεί να οδηγήσει σε βρογχίτιδα;
Ναι. Το κάπνισμα είναι βασικός παράγοντας πρόκλησης χρόνιας βρογχίτιδας.

Πηγές

Kızılırmak, D., & Yorgancıoğlu, A. (2023). Acute and Chronic Bronchitis: Diagnosis and Treatment. In Airway diseases (pp. 1-8). Cham: Springer International Publishing.
Zhang, J., Wurzel, D. F., Perret, J. L., Lodge, C. J., Walters, E. H., & Dharmage, S. C. (2024). Chronic Bronchitis in Children and Adults: Definitions, Pathophysiology, Prevalence, Risk Factors, and Consequences. Journal of Clinical Medicine, 13(8), 2413.
Marchant, J.M.; Chang, A.B.; Kennedy, E.; King, D.; Perret, J.L.; Schultz, A.; Toombs, M.R.; Versteegh, L.; Dharmage, S.C.; Dingle, R.; et al. Cough in Children and Adults: Diagnosis, Assessment and Management (CICADA). Summary of an updated position statement on chronic cough in Australia. Med. J. Aust. 2023, 220, 35–45,
Shields, M.D.; Bush, A.; Everard, M.L.; McKenzie, S.; Primhak, R. BTS guidelines: Recommendations for the assessment and management of cough in children. Thorax 2008, 63 (Suppl. S3), iii1–iii15
Hueston, W. J., Mainous III, A. G., Dacus, E. N., & Hopper, J. E. (2000). Does acute bronchitis really exist?. Journal of Family Practice, 49(5).
Kim, V., & Criner, G. J. (2013). Chronic bronchitis and chronic obstructive pulmonary disease. American journal of respiratory and critical care medicine, 187(3), 228-237.
Ξεκινά η χορήγηση Μονοκλωνικών Αντισωμάτων προφυλακτικής ένδειξης κατά της COVID-19. (2022, Ιούλιος 28). Ανακτήθηκε από https://www.moh.gov.gr/articles/ministry/grafeio-typoy/press-releases/10691-ksekina-h-xorhghsh-monoklwnikwn-antiswmatwn-profylaktikhs-endeikshs-kata-ths-covid-19
Bronchitis. (2024, October 14). Ανακτήθηκε από https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/3993-bronchitis
Albert, R. H. (2010). Diagnosis and treatment of acute bronchitis. American family physician, 82(11), 1345-1350).
Knutson, D., & Braun, C. (2002). Diagnosis and management of acute bronchitis. American family physician, 65(10), 2039-2045.
MacLeod, M., Papi, A., Contoli, M., Beghé, B., Celli, B. R., Wedzicha, J. A., & Fabbri, L. M. (2021). Chronic obstructive pulmonary disease exacerbation fundamentals: diagnosis, treatment, prevention and disease impact. Respirology, 26(6), 532-551.
Bronchitis (2022 December 2). Ανακτήθηκε από https://www.nhlbi.nih.gov/health/bronchitis
Μητουλάκης, Δ. (2020). Παραδοσιακή ιατρική και φαρμακογνωσία μέσα από ελληνικά χειρόγραφα ιατροσόφια (15ος-19ος αι.): δρόγες, παθήσεις, συνταγές (Αδημοσίευτη Διδακτορική Διατριβή). ΕΚΠΑ, Αθήνα.
Andreoli, T., Bennett, J. C., Carpenter, C. C. J., & Plum, F. (2018). Cecil βασική παθολογία. Εκδόσεις Πασχαλίδης, Λευκωσία Κύπρος.